Nga Alberet Vataj
Alexander Sergeyevich Pushkin (1799-1837) jetoi për vetëm 37 vjet në fillim të shekullit të 19-të. Ai ishte një grabujë, një shpirt i lirë, një admirues i grave të bukura dhe i konsideruar nga shumë njerëz si burri më i zgjuar rus i kohës së tij. Ai arriti jo vetëm të krijojë gjuhën në të cilën u shkrua pjesa tjetër e letërsisë së madhe ruse, por edhe të autorizojë një numër veprash vërtet të shkëlqyera. Të huajt shpesh përpiqen të vlerësojnë plotësisht shkallën dhe thellësinë e tyre, pjesërisht sepse vargu i Pushkinit është praktikisht i pamundur për t’u përkthyer (rezultati është ose një kopje e zbehur apo edhe vulgare e origjinalit ose një opus i mërzitshëm akademik) dhe pjesërisht për shkak të mençurisë së Pushkinit dhe problemeve që shqetësonin ai është aq i rrënjosur në mentalitetin rus dhe kërkon që ai të kuptohet plotësisht.
Më 29 janar të vitit 1837, liriku i shpirtit rus, i hyjshmi i poezisë së dashurisë, ai që drithëroi zemra e përflaku ndjenja, sakrifikohet në një dalëzotje të nderit. Ai që me ikjen nuk i mori dot të gjitha, por nuk mund të mos merrte diellin nën të cilin rrezet e tij të magjishme depërtonin deri në thellësi të çdo dëshirimi, për t’i dhënë jetë zëshmërisë së zemrës që jepet zjarmëtare pasionit. Ajo që mbeti atëditë e sot ndër ëndje e kandje, që prej fikjes mizore, është shpirti flakatar i një kënduesi zemrash, i atij që diti t’u binte si pakkush telave të tendosur të ndjenjave dhe të krijonte atë dehje të hyjshme.
Poezia e tij qe këngë hyjnore e bërë për perëndi, dhe vetë ai, magjistar që përmbysi edhe konstatimin e Volterit se “dashuria i bën njerëzit poetë, duke i bërë njerëzit, me poezitë që shkroi i bëri dashnorë”. Ai, tashmë pranohet nga të gjithë, ashtu siç e përcaktoi i pagabueshmi Bjelinski, “si fenomen që jeton dhe lëviz përjetësisht, fenomen që nuk ndalet në pikën ku e kap vdekja, por që vazhdon të zhvillohet në ndërgjegjen e shoqërisë”.
Ja pse dhe vdekja fizike e tij, në janarin e vitit 1837, tronditi e përloti miliona njerëz edhe pse ajo qe në pajtim të plotë me epokën kur ai jetoi, me intrigat e urrejtjet e kohës, me mentalitetet e saj, me kryelartësinë dhe konceptin që edhe ai, si pjesë e asaj kohe, kishte për nderin e moralin.
Ja përse edhe sot, brezat, me shumë të drejtë mallkojnë ditën kur ai njohu në shtëpinë e Karamzinëve, kolonelin emigrant francez, Xhorxh D`Antes dhe i mundon dilema për thesaret që do të kishin ndër duar, sikur ai plumb fatal, por gjithsesi historik, nuk do të priste në mes jetën e kryemjeshtrit të dashurisë, në atë duel të panevojshëm, atje në rrugën e Pargolovos, pranë fshatit Odojevski. Asnjëherë, një plumb i vetëm nuk kishte bërë dëm më të madh, sesa ai që shtriu përdhe të vetmin njeri të gjallë që mund të matej me vetë Kupidonin. Se po të parafrazojmë Ciceronin edhe Kupidoni, në qoftë se do të mund të fliste, do të fliste vetëm kështu. Legjislatorin e dashurisë së sinqertë dhe pasionante, e vrau dora e pabesisë, e bashkë me të, u shuan përgjithmonë dhe humbën për të mos i parë askush, perla pambarimisht të shkëlqyera që prisnin radhë të merrnin jetë në mendjen dhe zemrën e poetit.
Kultura ruse kurrë nuk do të ishte kaq e bukur, sikur asaj t`i mungonte zëri shkëlqimtar i Aleksandër Sergejeviç Pushkinit. Aq e vërtetë është kjo, sa po t`i besojmë asaj thënies impresionante të Algarotit se “Petërburgu është dritarja përmes së cilës Rusia shikon Evropën”, atëherë, është jashtë çdo dyshimi, se dhe bota e ka parë Rusinë, në radhë të parë, nëpërmjet gjenisë krijuese të Pushkinit. Intuita profetike e Derzhavinit që teksa dëgjonte më 8 janar të vitit 1815, një fëmijë të hijshëm, flokëkaçurrel dhe me sy të zgjuar, të deklamonte në “Kujtime të Carskoje Sjello”:
Simbol i dinjitetit kombëtar, zëri më i kumbueshëm dhe më i fuqishëm i dëshirës për liri, filozofi që gjeti mënyrën më të thjeshtë e më të mençur, për të rrënjosur tek çdo njeri mendimin se jetën e bën kaq të çmuar dashuria e pastër, Pushkini me romantikën, por dhe me vërtetësinë e uraganit të fjalës së tij artistike, u bë shumë shpejt shumë i dashur për shqiptarët, sapo kushtet bënë të mundur përkthimin dhe botimin e veprës së tij. Atyre që jetuan para nesh, u la mbresa të veçanta trajtimi që ky gjigant i bënte nevojës për liri, pasi për ta, mungesa e saj qe preokupimi kryesor.
Vdekja tragjike e poetit
I madhi poet rus, vdiq në një duel për të mbrojtur nderin e së shoqës se tij, Natalia. U vra nga një plumb që mori në stomak gjatë përballjes që pati me oficerin francez, Zhorzh D’Ante, i cili ishte dhe i kunati i tij. Për vdekjen e Pushkinit ka dy hipoteza:
E para, se D’ante cënoi nderin Pushkint, duke i shprehur dukshëm dashurinë e tij gruas së poetit, një tërheqje që ra në sytë kreshtar të shoqërisë së lartë e kohës, e cila ia lejonte vetes të merrej me komentet e sjelljeve të D’antes dhe Natalias gjatë ballove.
E dyta hipotezë, së cilës i druhej dhe vetë Pushkini, qe se D’ante ishte thjesht një mjet në dorën e Carit të Rusisë, që frikësohej prej poetit dhe donte ta zhdukte atë. Kjo hipotezë do të justifikonte dhe varrimin e fshehtë të poetit dhe mbrojtjen të cilën Cari i premtoi Natalias dhe fëmijës së saj. Këto hamendësime janë përftuar prej librit të Vickery-t, gjithashtu edhe prej ditarit të poetit, copëza të përshkrimeve që ka lënë, përafrojnë krijimin e mozaikut të së vërtetës. Gjithsesi, ai iku tragjikisht në moshën 37-vjeçare duke e thelluar boshin që ky shpirt i lirë ngasej ta mbushte përplot pasion.
Arritjet e Pushkinit
Gjuha ruse sot do të ishte shumë ndryshe nëse nuk do të kishte qenë për Pushkin. Duke përdorur gjuhën siç flitej nga njerëzit, ai e bëri atë në një gjuhë që ishte e thjeshtë, por që mund të shprehte edhe ndjenja të thella. Veprat e tij patën një ndikim të madh te shkrimtarët e mëvonshëm si Ivan Turgenev , Ivan Goncharov dhe Leo Tolstoy . Yevgeny Onegin ishte romani i parë rus që tregonte një histori për shoqërinë e asaj kohe. Veprat e tij janë përkthyer në të gjitha gjuhët kryesore/
