Nga Albert Vataj

Vetë Ungaretti e përshkroi poezinë, si aftësi për të shprehur veten “me dashuri absolute, sikur të ishte dita e parë e krijimit.” Ndërsa ishte akoma në shkollë në Egjipt, Ungaretti u njoh me poezinë simboliste franceze, veçanërisht atë të Stéphane Mallarmé. Shembulli i simbolistëve francezë, dhe më vonë ai i Paul Valéry dhe Apollinaire, e shtyu atë të adoptojë “teknikën e tij të errësimit” të veçantë hermetik. Një diktim i tillë i mbyllur nxjerr karakteristikat e tij nga besimet themelore simboliste në cilësitë magjike të fjalës dhe bindjen se poeti është mbajtësi i sekreteve harkore. Kështu, siç thoshte dikur Ungaretti, poezia e vërtetë duhet të ketë “sensin e errët të zbulesës”. Teknika shfrytëzon të gjitha mundësitë për t’i dhënë fjalës së vetme lehtësim më të madh, qoftë përmes shfuqizimit të pikësimit, izolimit tipografik dhe stilistik, ose përbërjes epigrafike. Ungaretti gjithmonë thoshte se ishte i preokupuar me pyetjet përfundimtare të njeriut .

Jetëshkrim

Giuseppe Ungaretti  u lind më 8 shkurt 1888 në Aleksandri, Egjipt nga prindër italian të emigruar. Vdiq më 1 qershor 1970 në moshën 82-vjeçare duke lënë pas një emër dhe vepër që spikati. Ai ishte dhe do të mbetej në kujtesën e gjeneratave si një poet, gazetar, eseist, kritik dhe akademik. Gjithashtu ai është vlerësuar më 1970 me çmimin prestigjoz si modernisti italian. Konsiderohe si përfaqësuesi kryesor i prirjes eksperimentale të njohur si Ermetismo (“Hermetizmi”). Mbteti një nga kontribuesit më të spikatur në letërsinë italiane të shekullit XX. I ndikuar nga simbolika, ai u përafrua shkurtimisht me futurizmin. Si shumë futuristë, ai mori një pozicion irredentist gjatë Luftës së Parë Botërore. Ungaretti debutoi si poet ndërsa luftonte në llogore, duke botuar një nga pjesët e tij më të njohura, L’allegria (“Gëzimi”).

Gjatë periudhës ndërluftuese, Ungaretti ishte një bashkëpunëtor i Benito Mussolini (të cilin e takoi gjatë pranimit të tij si socialist), si dhe një korrespodent me origjinë të huaj për “Il Popolo d’Italia” dhe “Gazzetta del Popolo”. Ndërsa u shoqërua një periudhë të shkurtër me dadaistët, ai e zhvilloi Hermetizmin si një përsosje personale të poezisë. Pasi kaloi disa vite në Brazil, ai u kthye në shtëpi gjatë Luftës së Dytë Botërore dhe iu caktua një post mësimor në Universitetin e Romës, ku ai kaloi dekadat e fundit të jetës dhe karrierës së tij. E kaluara e tij fashiste ishte objekt polemikash.

Ungaretti poet

“Poezia e Ungaretti”, shkruajti Glauco Cambon, “e lindur në vuajtjet e Luftës së Parë Botërore dhe llogoreve të saj, … shënoi një pikë kthese në letërsinë moderne italiane.” dhe njëherash, duke kërkuar një pastërti dhe kuptim të ri në fjalë dhe fraza. «Për të kapur notën e pastër,» vazhdon Cambon, «ai uli tonin e poezisë së tij në një pëshpëritje të zhveshur, ngadalësoi ritmin e saj në kohëzgjatje potencialisht të pafund; e plotësoi çdo pauzë me kuptim. ”Ai dukej se po merrte hapësira të mëdha për të ekzaminuar fjalën e vetme në izolim. John Frederick Nims, ka komentuar për efektin e plotë të këtyre poezive të hershme dhe tejet të shkurtra, disa prej tyre që përbëhen vetëm nga një rresht.

Simbolistët francezë, Rimbaud, Mallarme dhe Apollinaire, si ata, ai besonte se një poezi duhet të sugjeronte sesa të përshkruante, dhe se fjalët kanë një përmbajtje nxitëse përtej rëndësisë së tyre të përditshme. Sidoqoftë, kur Ungaretti kishte bërë punën e tij thelbësore të pastrimit, një ndryshim ndodhi në diksionin e tij. “Sintaksa e ligët u bë komplekse, hapësira errët e sipërfaqes dhe zemra e çështjes ishte e mbushur me njerëz të tronditur, të pikëlluar”.

Sentimento del Tempo i tij, botuar në vitin 1933, «krijoi një zemërim në botën e letrave italiane», – theksoi Nims. “Revistat u themeluan me qëllim të qartë për të sulmuar Ungaretti, i cili u akuzua si një” hermetik “poet dhe drejtues i shkollës hermetike”. “Stili i tij u bë “i thellë, i ngjeshur dhe eliptik” dhe ai u tërhoq në ” shenjtërinë e brendshme të shpirtit soditës, “tha Cambon,” duke refuzuar mitet publike, për ta shikonin botën si një sferë të esencave misterioze. “Megjithëse Ungaretti këmbënguli, se ai kurrë nuk ishte i errët me qëllim, konceptimi i tij i poezisë ishte intensivisht personal. Preokupimi i tij me misteret e jetës, kondensimin e ideve të tij dhe dëshirën e tij për ta ngjeshur sa më shumë, e dalluan atë nga bashkëkohësit e tij.

Shtjellimi, madje edhe ashpërsia e linjës, ishte gjithmonë një karakteristikë e stilit të Ungaretti dhe ai pretendonte se “shkrimtari ideal duhet të përdorë numrin minimal të fjalëve.” Këshillat e tij për shkrimtarët ishin, që ato të ishin më të përmbledhura; ai e konsideronte zgjatjen një nga defektet më të mëdha të një shkrimtari dhe ishte kritik ndaj atyre që heqin mendjen nga tema e tyre. Allen Mandelbaum, përkthyesi në anglisht i Ungaretti, komentoi: «Ungaretti pastroi gjuhën e gjithçkaje që ishte tjetër veçse zbukurim, për gjithçka që ishte tepër e përafërt për tensionin e saktë të linjës së tij. Përmes forcës së tonit dhe ndjenjës dhe një sintaksë të zhveshur në sinuset thelbësore të tij, ai detyroi fjalë për fuqinë e tyre parësore.”

Një nga temat qendrore në poezinë e Ungaretti është dëshira për pafajësinë e humbur dhe gjendja shpirtërore e tij është shpesh nostalgjike dhe e mprehtë. Megjithatë, në themel të këtij trishtimi është një lirizëm që herë pas here rivalizon Mallarme në intensitetin e tij magjik dhe muzikor. Il Dolore (“Trishtim”), një përmbledhje poezish që rrjedhin nga titulli i saj, nga tragjedia e vdekjes së djalit të tij të vogël në Brazil në moshën nëntë vjeç, përmban disa nga vargjet e tij më të bukura; në Tu ti spezzasti (“Ju u copëtuat “) ai sugjeron me një frazë ose fjalë një pafundësi pasioni, melankolie ose aspirate, duke nxjerrë një magji poetike edhe nga realitetet e kota të jetës dhe vdekjes.

Ungaretti dikur vërejti se ai kishte katër vende ku jetonte dhe ndihej si në shtëpinë e tij: Egjiptin, vendin e lindjes së tij; Italia, vendi i prindërve të tij dhe shtëpia e tij e përhershme; Franca, vendi i arsimimit dhe viteve të tij formuese, dhe ku, përmes miqve të tillë si Apollinaire, ai ishte në kontakt intim me tërë lëvizjen artistike në Francë; dhe Brazili, shtëpia e tij për gjashtë vjet, ndërsa jepte mësim në Universitetin e Sao Paulo. Ai regjistroi përshtypjet e tij, në prozë dhe poezi, për të gjitha këto vende, dhe shumë të tjera gjithashtu. Ai gjithashtu shkroi me entuziazëm për vizitën e tij në New York në vitin 1964, në një artikull për “Epoca”. Reputacioni i tij udhëtoi po aq larg. Në një citim për Ungaretti në ditëlindjen e tij të shtatëdhjetë, TS Eliot e quajti atë “një nga poetët më autentikë të Evropës Perëndimore”. Recensionuesit vlerësuan maksimalisht, “Vizioni i William Blake”, një studim kritik i Blake, me përkthime italiane të poezive të tij, si një vepër me rëndësi ndërkombëtare.

Gjashtë poezi nga Xhuzepe Ungareti

Përkthyer nga Shpëtim Kelmendi

 

Porti i varrosun

Mbërrin poeti

e kthehet mandej në dritë me kangët e tij

e i shpërndan.

 

Nga kjo poezi

më mbetet

hiçi

sekretit të pazbërthyeshëm.

 

 

Përgjim

Në një natë të tanë

flakun pranë

një shoku të masakruem

me gojën

e ndërdheshun

kthye hanës së plotë

me bashkimin e duerve të tij

zhytë

në heshtjen time

kam shkrue

letra plot dashuni

 

Kurrë nuk kam qenë

kaq

i lidhun me jetën.

 

Sonte

Versa, 22 maj 1916

E parmakëzueme prej flladesh

Për të mbështetë sonte

Melankolinë time.

 

Periudhë

Mariano, 25 korrik 1916

Ec e ec

kam gjetë

pusin e dashunisë

 

Në synin

e një mijë e një netëve

kam pushue

 

Mes ajrit

të zhegut

zalisës

ju kam mbjellë

portokaj e jaseminë.

 

Perëndim

Lëkura e qiellit

i zgjon oaze

nomadit të dashunisë.

 

Etapa orientale

Versa, 27 prill 1916

Në rrethin e flashkët të një buzëqeshjeje

ndjehemi të lidhur nga shtjella

e një mugullimi dëshirash

 

Na vjel dielli

Mbyllim sytë

për me pa tek notojnë në një liqen

premtime të pafundme

 

rinisim me e damkosë tokën

me këtë trup

që tashma tepër na randon