“Plaku dhe deti” është një nga novelat më mbresëlënëse të nobelistit amerikan, Ernest Heminguej. “Plaku dhe deti” erdhi për të mbetur në historinë e letërsisë si një narrativ që kumton për forcën dhe dinjitetin e shpirtit njerëzor. Me simbolikën e tij ai trajton pyetjen e madhe, se deri ku duhet të shkojë njeriu, deri ku duhet të guxojë ai për të matur forcat për t’u përballur me fatin dhe natyrën. Për Heminguejin njeriu, edhe kur e di se do ta kapërcejë të zakonshmen, se po shkel përtej saj, në trevën e dyluftimit të pabarabartë, madje të vetë vdekjes, nuk ka përse të tërhiqet pa e provuar.
Më mirë të kthehesh i mundur pasi e ke provuar ndeshjen, pasi e ke treguar se e ke guximin ta bësh, sesa të dështosh pa provuar. Plaku i detit na tregon se e arriti atë që nuk e kishte bërë tjetërkush dhe nuk ka rëndësi se nuk e solli edhe mishin e peshkut për ta ngrënë.
Vepra
Plaku dhe deti (titulli origjinal: The Old Man and the Sea) është një novelë e shkruar nga shkrimtari amerikan Ernest Hemingway në vitin 1951 në Kubë, dhe botuar në vitin 1952. Ishte vepra e fundit madhore fiksion e prodhuar nga Heminguej dhe botuar gjatë gjalljes së tij.
Vepra – një nga më të famshmet e autorit – rrotullohet rreth Santiagos, një peshkatar i moshuar që përpiqet të kapi një peshk marlin në largësi të Rrymës së Golfit. Plaku dhe deti ka fituar çmimin Pulitzer për Fiksion (Pulitzer Prize for Fiction) në vitin 1953 dhe është cituar nga komiteti i Nobelit si një nga veprat që kontribuan në dhënien e Nobelit në Letërsi për Hemingwayn në vitin 1954.
Koncepti
Kemi të bëjmë me dy kundërvënie të ndryshme : Plakun në perëndim të jetës se tij dhe detin e paskajë, ate fuqi te pambarueshme. Personazhi kryesor Santiago është përzierje e vetë ekzistencës njerëzore kundrejt dallgëve të shkumëzuara të jetës me përplot zhgënjim e pabesi. Santiago lufton me tërë fuqinë e tij të mplakur dhe për çudi të fatit ai del fitimtar.
Kjo vepër është grishje e njëmendtë për rrugën e qarte të racës njerëzore : trazimi i përpjekjes për përvijimin e jetës në kushte sado të rënda.
Është një luftë e pabarabartë ndërmjet njeriut dhe natyrës por që gjithsesi i lejon njeriut të masë forcat e veta. Njeriu plaket ndërsa natyra mbetet po e njëjtë, deti mbetet po i pamase dhe i pabesë. Ne qendër te veprës “Plaku dhe Deti” është plaku Santiago, një peshkatar i zoti.
Ka edhe disa personazhe të tjerë por ato vetëm sa skicohen ne vepër sa për sfond. Dy miq-armiq të vjetër luftojnë përballë njëri tjetrit,luftë që jep edhe mesazhin e lartë filozofik se njeriu nuk është krijuar për të pësuar humbje, të asgjësosh njeriun nuk do të thotë qe e ke mposhtur atë. Duke krijuar personazhe të tillë si plaku Santiago, E. Heminguej lartëson figurën e njeriut që tregohet dinjitoz përballë dështimeve dhe sfidave në jetë.
E. Heminguej ka përdorur parimin “ajsberg” d.m.th. flet pak por nënkupton shumë. Personazhet parapëlqejnë më shumë heshtjen, mbylljen në vetvete çka e bën edhe me interesante e tronditëse leximin e veprës. Në pamje të parë ata duken të ftohtë, indiferente por në fakt cilësitë e tyre qëndrojnë në nëntekstet e frazës. Vihet re edhe dialogimi me vetveten që përbën një veçori tjetër të personazheve te këtij romani. Edhe nqs. personazhet ndiejnë frikë, gëzim, etj, ato nuk jepen por nënkuptohen nga situatat e krijuara. Kjo mban gjallë emocionin gjatë leximit të novelës.
Plaku dhe Deti është historia e një beteje epike mes një peshkatari të vjetër, me përvojë dhe një Marline të madhe. Romani hapet me arsyetim se peshkatari, i cili është quajtur Santiago, ka kaluar 84 ditë pa kapjen e një peshku. Ai është aq i pafat sa që nxënësi i tij i ri, Manolin, ka qenë i ndaluar nga prindërit e tij të lundrojë me njeriun e vjetër dhe është urdhëruar të shkojë me peshkatarët më të suksesshëm. Dedikuar njeriut të vjetër, megjithatë, djali vizitonte kasollen e Santiagos çdo natë, transportin mbrapa tij të peshkimit detar, marrjen e tij të ushqimit dhe duke diskutuar për bejsbollin amerikan dhe lojtarin e preferuar të tij Joe Di Maggio. Santiago i tregon Manolinit se në ditën e ardhshme, ai do të udhetoje larg Gjirit të peshkimit,per tu bindur se sezoni i tij i pafat është pranë fundit të tij. Kështu në ditën e 85, Santiago i jep kurajo vetes, duke marrë varkën e lehtë të tij deri në Gjirin Mesdhe.Edhe pse ai është i plagosur nga lufta dhe me dhimbje, Santiago shpreh një vlerësim të dhembshur për kundërshtarin e tij, shpesh duke iu referuar atij si një vëlla. Ai gjithashtu përcakton se për shkak të dinjitetit pjesen me te mire te peshkut eshte idenje ta marri vetem Marlini.
Ndërsa Santiago vazhdon udhëtimin e tij për tu kthyer në breg, peshkaqenët janë të tërhequr në gjurmët e gjakut të lëna nga Marlin në ujë. Ai pa një peshkaqen te madh Mako, dhe Santiago e vret me fuzhnje e tij, duke humbur armen në këtë proces. Ai bën një fuzhnjë te re nga leukoplasti me thikën e tij dhe me fund të rrem për të ndihmuar të shmangien e një linje tjetër peshkaqenësh, në total, janë vrarë pesë peshkaqenë dhe shumë të tjerë janë shtyrë larg. Por peshkaqenët të mbetur vijnë, dhe ne mbrëmje peshkaqenë i gllabërojnë pothuajse tërë trupin e pajetë të Marlin-së, duke lënë një skelet të përbërë kryesisht nga shtylla kurrizore e saj, bishtin e saj dhe kokën e tij. Së fundi duke arritur në breg para agimit në ditën e ardhshme, Santiago lufton në rrugën për në kasollen e tij, duke mbajtur nje shtyllë te rëndë mbi shpatullat e tij. Pastaj, në shtëpi, ai shtrihet mbi shtratin e tij dhe bie në një gjumë të thellë.
Një grup i peshkatarëve mblidhen të nesërmen rreth barkës, ku skeleti i peshkut është bashkangjitur ende, kurioz bëhen edhe turistët te cilët pyetnin se kush e kishte kapur atë peshkun gjigand edhe pse trupi nuk ishte por vetëm skeleti. Një nga peshkatarët mendoi që ajo të jetë 18 pëllëmbë nga hunda deri në bisht. Manolin, të brengosur gjatë përpjekjes plakut,i sjell gazetat dhe kafen. Kur zgjohet njeriu i vjetër, ata premtojnë për të peshkuar së bashku edhe një herë. Pas kthimit të tij nga gjumi, ëndrrat e tij rinore përfundojnë.
