Epokë pas epoke, ne njerëzit jemi përpjekur të ngrihemi mbi kafshët e tjera, me dallime që kanë dalë të rreme – vetëdija nuk është vetëm e jona, as pikëllimi, as loja. Nëse ka ndonjë gjë të veçantë tek ne, është aftësia jonë për t’u mahnitur nga bota dhe për të shpikur gjuhë për kanalizimin e kësaj mrekullie – mrekullinë e botës së brendshme, gjuha për të cilën është art dhe mrekullia e botës së jashtme, gjuha e së cilës është shkenca. Lidhja e të dyjave dhe përkthimi mes tyre është lavdia kurorëzuese e ndërgjegjes sonë: muzika.
Se si këto dy gjuhë pasqyrojnë dhe informojnë njëra-tjetrën është ajo që Philip Glass eksploron disa pasazhe të bukura nga kujtimet e tij në librin Words Without Music.
Glass – i cili bluante lente dhe ndërtonte teleskopë në moshën 11 vjeçare dhe që ka shkruar më shumë opera për shkencën se çdo kompozitor tjetër – rrëfen shkencën magjepsëse që iu bë atij si student i parë në Universitetin e Çikagos në fillim të viteve 1950, duke studiuar kiminë nën një Laureati i Nobelit, i cili kishte zgjedhur t’u mësonte tetëdhjetë adoleshentë me entuziazëm elektrizues për këtë temë – një testament se si një mësues i madh mund të formësojë një jetë, mund të vërë në lëvizje tmerrin e habisë nga e cila buron e gjithë puna krijuese. Duke parë këto leksione, Glass njeh paralelet e pasionit që ndajnë artistët e mëdhenj dhe shkencëtarët e mëdhenj:
“Profesor Urey ligjëronte si një aktor, duke ecur përpara dhe mbrapa dërrasës së zezë, duke lënë shenja të pakuptueshme në tabelë… Mësimi i tij ishte si një shfaqje. Ai ishte një burrë i apasionuar pas temës së tij dhe mezi priste derisa të ishim atje në tetë të mëngjesit. Shkencëtarët në atë nivel janë si artistë në një farë mënyre. Ata janë shumë të dashuruar me temën e tyre.”
Ajo që formoi gjithashtu shpirtin krijues të Glass dhe të kuptuarit e tij për krijimtarinë, ishte zgjedhja mjaft e pazakontë e shkollës për t’u mësuar nxënësve nga burimet kryesore – zërat dhe vizionet e artistëve, shkrimtarëve dhe shkencëtarëve të mëdhenj që dilnin drejtpërdrejt nga faqja, të pandërmjetësuar nga interpretimi i një biografi apo kritiku. Nuk ishte ende njëzet vjeç, Glass dhe shokët e tij të klasës lexuan Shrodingerin dhe Daltonin, Principia-n e Njutonit dhe “Mbi origjinën e specieve” të Darvinit , përsëritën eksperimentet e Mendelit me mizën e frutave dhe riprodhuan topat rrotullues të Galileos. Diçka më shumë se të mësuarit doli nga kjo zhytje – diçka rrezatuese me mirëkuptim, një mënyrë për të parë sesi idetë individuale përshtaten në një kornizë më të madhe njohurish, kornizën që ne e quajmë kulturë. Glass reflekton se si kjo e nguliti imagjinatën e tij:
“Studimi i shkencës u bë studimi i historisë së shkencës dhe fillova të kuptoj se si mund të jetë një personalitet shkencor. Ky ekspozim i hershëm do të pasqyrohej në Galileo Galilei, të cilin e kompozova dyzet e pesë vjet më vonë, në të cilin eksperimentet e tij u bënë një pjesë kërcimi – topat dhe aeroplanët e prirur janë aty. Më dukeshin shumë interesante aspektet biografike të shkencëtarëve dhe operat për Galileon, Keplerin dhe Ajnshtajnin i kushtojnë nderim gjithçkaje që mësova për shkencëtarët dhe shkencën që doli nga ato vite.”
Duke pasur parasysh fuqinë unike të kësaj metode të të mësuarit me burim parësor, ai shton:
Efekti tek unë ishte të kultivoja dhe kuptoja në mënyrë të drejtpërdrejtë prejardhjen e kulturës. Burrat dhe gratë që krijuan gurët e shkallës që nga kohët më të hershme u bënë të njohur për ne – jo diçka “e dorëzuar”, por e njohur në fakt në mënyrën më të menjëhershme dhe personale… Tani e shoh qartë se shumë nga veprat që zgjodha ishin frymëzuar nga burra dhe gra që i kam takuar për herë të parë në faqet e librave. Në këtë mënyrë, ato opera të hershme ishin, siç e shoh unë, një homazh për fuqinë, forcën dhe frymëzimin e prejardhjes së kulturës.
Duke parë trajektoren e tij krijuese, ai reflekton:
Muzika dhe shkenca kanë qenë dashuritë e mia të mëdha. Unë i shoh shkencëtarët si vizionarë, si poetë… Ajo që më intereson është se sa e ngjashme është mënyra e të parit të këtyre vizionarëve me atë të një artisti. Ajnshtajni e vizualizoi qartë punën e tij. Në një nga librat e tij mbi relativitetin, duke u përpjekur t’ua shpjegojë atë njerëzve, ai shkroi se e imagjinonte veten të ulur në një rreze drite dhe rrezja e dritës po udhëtonte nëpër univers me 186,000 milje në sekondë. Ajo që ai pa ishte ai vetë i ulur dhe bota që shkrepte pranë tij me një shpejtësi vërtet të madhe. Përfundimi i tij ishte se gjithçka që duhej të bënte – sikur të ishte një çështje e vogël – ishte të shpikte matematikën për të përshkruar atë që kishte parë.
Xhami shton:
Ajo që duhet të bëj kur kompozoj nuk është aq e ndryshme. Gjithçka që duhet të bëj pasi të kem vizionin është të gjej gjuhën e muzikës për të përshkruar atë që kam dëgjuar, gjë që mund të marrë një kohë të caktuar. Unë kam punuar në gjuhën e muzikës gjatë gjithë jetës sime dhe në këtë gjuhë kam mësuar se si mund të shpalosen idetë.
https://www.themarginalian.org/ Nga Maria Popova
Përgatiti: Albert Vataj
