Nga Albert Vataj
Tradita amerikane e letërsisë e mban Robert Lee Frost si një nga figurat e saja publike më të rralla duke e konsideruar emrin dhe veprën e tij si institucioni artistik.
Robert Frost lindi në San Françisko të Kalifornisë, SHBA. I ati i tij, gazetar e politikan lokal, vdiq kur djali ishte vetëm 11 vjeç dhe pas kësaj ai u rrit bashkë me të ëmën e tij, mësuese te gjyshërit në Lorenc në Masaçusets. Mbaroi shkollën e mesme më 1892 dhe për disa muaj me radhë vazhdoi kolegjin Dartmuth, të cilën e la dhe hyri në një numër punësh. Në 1894 u botua poezia e parë e tij “Flutura ime”. Punoi disa kohë si mësues dhe më 1897-1899 vazhdoi studimet në Harvard por nuk u diplomua. Jetoi disa vjet me familjen në Angli ku botoi librin e tij të parë me vjersha “Dëshira e një djali” (1913). U kthye më 1915 dhe u vendos në Frankonia, Nju Hampshir ku jepte mësim në disa universitete dhe botoi disa madje libra me poezi. Me vdekjen e gruas më 1938 dhe humbjen e katër nga gjashtë fëmijët, nisi të vuante nga depresioni. Konsiderohet si poeti më i shquar pastoral i Anglisë së Re dhe është nderuar katër me çmimin Pulitzer dhe çmime të tjera.
Robert Frost (26 mars 1874 – 29 janar 1963), së bashku me Stevens dhe Eliot u konsideruan si poetët më të mëdhenj amerikënë të shekullit XX. E veçanta dhe e virtytshmja, ajo lëndë e hyjshme që e ka vuçar këtë yll në galaksinë e penës dhe mëtimit letrar ka qenë, se kreçka ka shkruar, merr lëndën, zanafillon, ngjizet e flatron, jo prej kund tjetër veçse prej jetës së njerëzve të thjeshtë. Megjithëse ai jetoi në qytet, poezia e tij jetësoi copëza të jetës së fshatarëve, të atyre që e mbuluan me lavdi këtë gjeni të penës.
Krijimtaria e tij poetike u botua fillimisht në Angli para se ajo të njihej dhe të kaplonte famë në Amerikë. Ai është vlerësuar shumë për pamje e tij realiste e jetës rurale dhe të folurit bisedor amerikan, gjë të cilën nuk e gjen në përvojat e mëhershme. Frost u nderua me katër Çmimet Pulitzer për Poezi. Ai u bë gjithashtu një nga të rrallët amerikanë, figura më e njohur dhe më popullore letrare. Është vlerësuar edhe me Medaljen e Artë të Kongresit në vitin 1960 për veprat e tij poetike.
Zjarr dhe akull
Ca thonë bota do mbarojë në zjarr
Ca thonë në akull
Nga çkam shijuar prej dëshirës
Jam me ata që ndaj zjarrit priren
Por në se ajo duhej të prishej dyfish
Them që nga urrejtja di mjaft
Për të thënë se akulli për shkatërrim
Është prapë bukuri
Dhe i mjaftueshëm do ish.
Përktheu Betim Muço
NJOHJA E NATËS
Unë jam një njeri që e njeh mirë natën
Kam ecur nëpër shi edhe pa udhë.
Kam kapërcyer dritën e fundit të qytetit.
Kam rrënuar në rrugicën më të errët.
Kam takuar rojtarin në ecejakun e tij
Dhe për të mos dhënë shpjegim, kam ulur sytë përdhe.
Kam mbajtur hapin dhe frymëmarrjen time
Kur prej së largu një klithmë e mbytur
Mbërrinte përtej shtëpive nga një tjetër skaj,
Por jo për të më thërritur a thënë një lamtumirë;
Dhe akoma më larg, në një lartësi të pabesueshme,
Në qiell një orë e ndritshme
Shpallte se koha s’ish as e saktë, as gabim.
Unë jam një njeri që e njeh mirë natën.
Përktheu Orges Spahiu
RIPARIMI I MURIT*
Ka diçka që nuk e duron një mur,
dhe poshtë atij i futen si pykë plisa të fryrë nga ngrica
dhe në diell bën të bien gurë më të lartë
dhe zgjerohet e çara në të cilën mund të kalojnë dy vetë.
Dëmtimet e tjera u përkasin gjuetarëve:
unë jam treguar i kujdesshëm dhe kam bërë rregullime
aty s’kishin mbetur më gur mbi gur,
por që i kishin vendosur
për të nxjerrë lepurin nga strofulla për të kënaqur qentë’
Jo, fjalën e kam për të çarat e murit
që askush s’i ka parë e dëgjuar të hapen,
por që në pranverë duhen riparuar.
Lajmëroj fqinjin përtej kodrës
dhe një ditë takohemi për të kapërcejmë kufirin,
e të ribëjnë murin.
Ndjekim së bashku murin e ndërsa shkojmë,
secili me gurët që kanë rënë në pjesën murale të tyre.
Disa nga gurët janë si bukë dhe disa aq të rrumbullakët,
sa për t’i vendosur sipër njëri-tjetrit, përsërisim namatisje.
«Rri aty ku je, deri sa të mos kthehemi nga ana tjetër»
Për t’i vendosur mirë, copëtojmë gishtat e dorës.
Oh, është vetëm një lloj tjetër loje kjo në ajër të pastër,
një në secilën anë. Ose vetëm paksa më shumë:
ku muri është një mur që nuk na vlen:
ai është i gjithi pishnajë dhe unë kopsht frutor mollësh.
Pemët e mia s’do ta kapërcejnë kurrë kufirin
për të ngrënë boçet e tij, ia them.
Dhe ai: «Kufijtë e mirë bëjnë fqinjë të mirë»
Ç’mërzi është për mua pranvera, kërkoj
ta bëj të kuptojë: “Por pse
bëjnë fqinjë të mirë? Mbase ku
janë lopët, por këtu s’ka më asnjë prej tyre.
Para se të bëj një mur do të duhet të pyes veten
për atë që mendoj të riparoj ose të përjashtoj,
dhe kujt t’i sjell dëm.
Ka diçka që s’e duron dot një mur,
që e do të rrëzuar atë. “Do të mundja t’i them: “Elfët”
por për elfët nuk bëhet fjalë, dhe pastaj
do pëlqej ta thosha, ai. Ja këtu atje
mban një gur të shtrënguar fort
në secilën dorë si një egërshanë
i epokës së gurit, i armatosur. Lëviz,
në sytë e mi, në një errësirë që nuk është
vetëm e pyllit apo e hijes së pemëve.
Nuk do të shkojë më tej se thënia e babait të tij,
i kënaqur që e rigjeti dhe të thotë ende:
«kufij të mirë bëjnë fqinjë të mirë».
* Muri për të cilin flitet në këtë poezi, nuk ka asnjë vlerë praktike, megjithatë fqinji e mban atë, e ndreq atë çdo pranverë, tregon se quan një shenjë të domosdoshme të pronës së tij mbi tokën. Muri i krijon bezdi poetit: i duket sikur ai fyen vetë natyrën e cila në sytë e tij është vend i hapur, forcë jete, superiore ndaj llogaritjeve dhe ambicieve për zotërimin e njerëzve. Si mundet që një njeri të rrethohet nga një mur, si gjë e tija nga ai që zgjat më shumë se ai vetë“ Pikënisja e poezisë mund të ketë qenë një përvojë personale e Robert Frostit i cili shpesh u largua nga qyteti për të jetuar në fshat dhe t’i përkushtohej bujqësisë.
RRUGA QË NUK ZGJODHA
Dy rrugë degëzoheshin në një pyll të verdhë
e më vinte keq të mos i ndiqja të dyja
e meqë isha udhëtar i vetëm, mbeta gjatë
duke parë njërën prej tyre sa munda
Pastaj mora tjetrën, pse ishte po aq e bukur,
dhe kishte, mbase, pamjen më të mirë,
sepse kishte me bar dhe më pak e rrahur;
edhe pse kalimi i kish bërë ato
pothuaj, të dyja të ngjashme
dhe atë mëngjes të dyja ishin aty aty të njëjta aty
me gjethe që asnjë hap s’i kishte njollosur.
Oh, e lashë mënjanë, të parën, për një ditë tjetër!
Dhe duke ditur se njëra rrugë çon në një tjetër,
Dyshoja, se a do të kthehesha prapa,vallë.
Do ta tregoj me një psherëtimë
diku aty pas vitesh dhe vitesh:
dy rrugë degëzoheshin në një pyll dhe unë-
unë mora atë më pak të rrahurën,
dhe kjo bëri gjithë dallimin.
FAMILJA E TRËNDAFILIT
Trëndafil është një trëndafil,
Dhe ka qenë gjithmonë një trëndafil.
Por, teoria tani është tjetër
Një mollë mund të jetë një trëndafil,
Edhe një dardhë, dhe kështu
Një kumbull mendoj.
S’i dihet
Ç’do të jetë trëndafili i ardhshëm;
Ti sigurisht je një trëndafil-
Dhe gjithmonë ke qenë e tillë.
KULLOTA
Dal për të pastruar burimin në kullotë;
do të ndalem vetëm që të fshij gjethet
(e mbase do të pres gjersa uji të kullohet);
nuk do të rri shumë. Eja dhe ti.
Dal që të kthej viçin e vogël mbrapsht
që qëndron afër s’ëmës. Është kaq i njomë,
ai dridhet kur e ëma e lëpin me gjuhë.
Nuk do e nuk rri shumë. Eja dhe ti.
DUKE U NDALUR PRANË NJË PYLLI
NJË MBRËMJE ME DËBORË
I kujt të jetë pylli që mendoj se di për të.
Por shtëpia e tij është në fshat: kështu që
Ai nuk e shikon që unë ndalem këtu
Që të shoh pyllin e tij mbuluar me borë.
Ai do ta gjejë të huaj kalin tim
Të ndalet pa një shtëpi pranë
Midis pyllit dhe liqenit të ngrirë
Në mbrëmjen më të errët të vitit.
I jep një tundje ziles së tij
Për të pyetur nëse ka ndonjë gabim;
I vetmi tingull tjetër është fëshfëritja
E erës së lehtë, e flokëve të butë të borës.
I bukur është pylli, i errët dhe i thellë,
Por unë kam premtuar të mos tradhtoj,
Milje duhet të bëj para se të bie të fle,
Milje duhet të bëj para se të bie të fle.
Përktheu Faslli Haliti
