Nga Albert Vataj
E quanin shtrigë. I thoshin e çmendur. Disa e shpallnin të shthurur, të tjerë të rrezikshme, vetëm sepse guxonte të dashuronte një grua tjetër. Shoqëria kishte nevojë për etiketa për të mbrojtur qetësinë e saj morale, dhe Alma Karlin ishte tepër e paklasifikueshme për t’u toleruar.
Ajo kishte lindur në periferi, jo vetëm gjeografike, por edhe njerëzore. Në atë skaj të padukshëm ku hidhen ata që nuk përputhen, Alma nuk pranoi të mbetej. Nga ai kufi i heshtur dhe kokëfortë, vendosi ta sfidonte botën dhe ta pushtonte me dijen, me fjalën, me ecjen e saj të palodhur.
E lindur më 1889 në Celje, kur Sllovenia ishte ende nën Perandorinë austro-hungareze, Alma erdhi në jetë si një “gabim”. Trupi i saj mbante shenja keqformimesh dhe vështirësish motorike, ndërsa sytë e saj, të thellë, të errët, të pashmangshëm, shqetësonin ata që kërkonin normalitet të bindur. Mamia i tha nënës se foshnja nuk do të jetonte. Por Alma mbijetoi. Jo thjesht për të jetuar, por për të jetuar gjatë, më gjatë se shumë nga ata që e quanin veten të përsosur, të fortë, të denjë.
Jetimëria e hershme dhe rritja në një mjedis të ashpër, mbytës, nuk e thyen vajzën prej shkëmbi. Përkundrazi, i mprehën refuzimin për t’u nënshtruar. Ajo nuk e pranoi kurrë rolin që shoqëria donte t’ia qepte mbi trup, si një veshje të detyruar. Zgjodhi dijen. Dhe mbi të gjitha, zgjodhi gjuhët, dymbëdhjetë prej tyre. Nga latinishtja te esperantoja, nga anglishtja te kinezishtja. Për Almën, fjala nuk ishte zbukurim kulturor, por mjet çlirimi. Fjalët ishin çelësa që hapnin dyer, ura që lidhin botë, armë të buta kundër izolimit.
Në vitin 1919, me një valixhe kartoni, një makinë shkrimi të vjetër të quajtur Erika dhe një fjalor shumëgjuhësh të hartuar prej saj, Alma u nis nga Genova për të përshkuar botën. E vetme. Pa para. Pa mbrojtje. Pa leje. Një akt i pastër guximi në një epokë kur gratë mezi lejoheshin të dilnin nga roli i shtëpisë. Për tetë vjet, ajo përshkoi mbi gjashtëdhjetë vende, nga Peruja në Japoni, nga India në Zelandën e Re. Jetonte duke shkruar artikuj për gazetat evropiane. Ishte antropologe pa universitet, shkrimtare pa atdhe, udhëtare pa strehë. Kërkonte të padukshmen, zakonet, besimet, dhimbjet dhe ëndrrat e njerëzve. Dhe ajo që shihte, e rrëfente me ndershmëri dhe ndjeshmëri.
Bota që dikur e kishte përjashtuar, filloi ta dëgjonte. Por kthimet e saj në Evropë ishin gjithmonë forma të reja mërgimi. Nazistët e burgosën, duke e dyshuar si ndihmëse të Titos. Më pas, me një ironi të pamëshirshme të historisë, partizanët e Titos e izoluan për shkak të origjinës së saj gjermane. Ajo ishte gjithmonë “tepër”, tepër ndryshe, tepër e lirë, tepër e pakapshme. Asnjëherë nuk mjaftonte të ishte thjesht njeri.
Vetëm një njeri e pa pa frikë dhe pa kushte, ajo ishte Thea Schreiber Gamelin. Piktore gjermane, shoqe jete për njëzet vjet, ajo ishte streha, shtëpia dhe familja e zgjedhur e Almës. Në një botë që i kishte mohuar çdo përkatësi, Thea ishte përkatësia e saj e vetme dhe e vërtetë. Ishte e vetmja që i qëndroi pranë deri në frymën e fundit.
Kur Alma Karlin vdiq në vitin 1950, e bëri këtë pothuajse në vetmi të plotë. Objeket që kishte mbledhur gjatë udhëtimeve, mbi 850 dëshmi nga kultura të largëta, u shpallën mjete magjie, relike të dyshimta të një gruaje që shoqëria nuk e kishte kuptuar kurrë. Fëmijëve u thoshin, “Nëse sillesh keq, do të vijë Alma Karlin të të marrë.” Një mendje që kishte kërkuar të kuptonte botën, u shndërrua në gogol.
Por koha, ndryshe nga njerëzit, di të korrigjojë për të bërë ligj të pagabueshmen. Sot, i njëjti qytet që dikur e kishte frikë, i ka ngritur një statujë. “Kabineti i Mrekullive” të saj, dikur burim turpi dhe dyshimi, është sot një thesar i çmuar i ruajtur nga Muzeu Rajonal i Celjes.
Alma Karlin ishte shumë gjëra, shkrimtare, udhëtare e vetmuar, gjuhëtare e jashtëzakonshme, grua e lirë, e ndryshme, e dashuruar. Por mbi të gjitha ishte e guximshme. Në një botë që i kërkonte vetëm bindje, ajo zgjodhi ecjen. Dhe ecja e saj nuk ishte arratisje, ishte qëndrim. Dhe nuk u ndal kurrë derisa mbërriti atë që meritonte një shpirt i bukur, një njeri i lirë, përjetësinë.
