Nga Albert Vataj
Java e dytë e shkurtit 1785 shënon një nga episodet më domethënëse në marrëdhënien e ndërlikuar mes Leopold Mozartit dhe djalit të tij, Wolfgang Amadeus Mozart. Pas shumë hezitimeve, pas betejave të heshtura të krenarisë atërorë dhe shqetësimeve të pafundme, Leopoldi më në fund u dorëzua përballë lutjeve të të birit dhe mori rrugën për në Vjenë. Ai dëshironte po ashtu të prezantonte në kryeqendrën muzikore të Europës studentin e tij të talentuar të violinës, Heinrich Marchand.
Udhëtimi nuk ishte i lehtë. Katër ditë rrugë, stuhi dëbore dhe akull që e shtynin moshën e tij të vjetër drejt një prove të re që vetëm atësia mund ta përballonte. Megjithatë, më 11 shkurt, në orën një pasdite, ata arritën në banesën e re të çiftit Mozart në Große Schulerstraße. Arritja ishte një lehtësim, por pushimi do të ishte luks i pamundur, vetëm pesë orë më vonë, Wolfgang po ngjitej në skenë në Mehlgrube, “tregun e vjetër të miellit” të shndërruar në sallë koncertesh, koncerti i parë i abonimeve të sezonit të Kreshmës.
Atë mbrëmje Mozart dirigjonte orkestrën dhe ishte solist në piano. Por ç’është më befasuese, ai paraqiti një koncert të ri, të përfunduar vetëm natën e kaluar. Leopoldi, i cili kishte parë shumë nga gjeniu i të birit, përsëri mbeti i shtangur. Në letrën që i dërgoi Nannerl-it, vajzës së tij, ai përshkruante entuziazmin e papërmbajtur:
“Koncerti ishte i pakrahasueshëm, orkestra e shkëlqyer… Dhe më pas erdhi një koncert i ri i mrekullueshëm për klavider nga Wolfgang, i cili ende po kopjohej kur mbërritëm; vëllai yt nuk pati madje kohë të provonte edhe një herë Rondeau-n, sepse duhej të mbikëqyrte kopjimin.”
Koncerti që po shkruhej ende ndërsa publiku hynte në sallë do të bëhej më vonë një ndër veprat më të trazuara, më dramatike dhe më poetike të krijuara ndonjëherë për piano: Koncerti për Piano nr. 20 në Re të vogël, K. 466. Dashuria e Beethoven-it për të, por edhe gjeneratave të tëra të pianistëve, e shndërroi atë në një gur themeli të repertorit klasik.
Të nesërmen në mbrëmje, në banesën e Mozartëve, zhvillohej një tjetër skenë po aq domethënëse, por më intime. Joseph Haydn, gjeniu i simfonisë dhe kuartetit me tela, vinte si i ftuar nderi. Mozart, së bashku me miq të ngushtë, luajti tri kuartetet e tij të reja në B-flat, A dhe C major. Mozart mbante violën, vendi ku mendonte se “ishte zemra e ansamblit”, ndërsa Leopold luante në violinë, dhe baronët von Tinti në violinë e violonçel.
Në këtë mbrëmje dhome, pa duartrokitjet e sallave dhe pa ceremonitë e botës së jashtme, ndodhi një nga momentet e mëdha të historisë së muzikës, Haydn i tha Leopoldit, me solemnitetin e dikujt që rrallë e përdor fjalën e madhe:
“Unë të them përpara Zotit dhe si njeri i ndershëm: djali yt është kompozitori më i madh që njoh, me emër dhe personalisht. Ai ka shije, dhe më shumë se kaq, ai ka njohuritë më të plota të kompozimit.”
Këto fjalë, që tronditën zemrën e një babai dyshues dhe e kthyen krenarinë në ngazëllim të pastër, do të merrnin formë muzikore vetëm gjashtë muaj më vonë, kur Mozart i kushtoi Haydnit gjashtë kuartete të reja. Ato njihen sot me një emër që është bërë simbol i miqësisë së dy gjenive: Kuartetet “Haydn”.
Kështu, në vetëm pak ditë të shkurtit të vitit 1785, u takuan tri forca të jashtëzakonshme, një babai që kërkonte ende të kuptonte madhështinë e të birit, një djalë që kërkonte të provonte veten, dhe një mjeshtër që njohu te Mozart jo vetëm talentin, por përkryerjen e artit kompozitor. Momente që historia i ruan jo si thjesht episode, por si kristale të shndritshëm të asaj që quajmë gjenialitet njerëzor.
