Në çdo qytet të madh ka një çast që mbetet i ngrirë në kohë, një frymë që s’ka ikur kurrë plotësisht. Për Nju Jorkun, ajo frymë është Evelyn McHale. Një vajzë e panjohur, që në majin e vitit 1947 u ngjit në majën e Empire State Building dhe zgjodhi të zbresë drejt përjetësisë. Ajo nuk u kujtua për fjalë, as për shpjegime. Vetëm një rënie, një prekje e heshtur mbi një makinë të zezë, dhe pastaj një paqe që askush s’e kuptoi.
Në atë mëngjes, një dritë e zbehtë përplasej mbi çelikun e qytetit, dhe fotografia e saj e ndali botën për një çast aq sa vdekja u duk si një formë e re e bukurisë, dhe trishtimi, si një gjest që kërkonte art.
Më 1 maj 1947, Evelyn McHale, vetëm 23 vjeç, u hodh nga maja e Empire State Building në Nju Jork dhe ra mbi një limuzinë të parkuar.
Trupi i saj, në mënyrë të pashpjegueshme, dukej i paprekur, asnjë pikë gjaku, asnjë kockë e dukshme e thyer.
Këmbët e saj ishin të kryqëzuara me butësi, duart me doreza të bardha shtrëngonin varësen me perla, fytyra e saj ishte e qetë, pothuaj e paqtë, sikur të flinte në një ikje kaq të trishtë.
Një student i ri fotografie, i cili ndodhej rastësisht aty pranë, kapi këtë çast të pabesueshëm përpara se të mbërrinte policia. Ajo fotografi do të bëhej një nga imazhet më tronditëse dhe më enigmatike të shekullit XX.
Revista Time e botoi, dhe vite më vonë, Andy Warhol e përfshiu në ciklin e tij “Suicide (Falling Body)”, duke e kthyer figurën e Evelyn McHale në një ikonë të bukurisë tragjike, aty ku vdekja dhe estetika përplasen në një qetësi të ftohtë dhe të përkryer.
Pamja është aq e pasur me kontradiktë sa bëhet e përjetshme, asnjë shenjë dhune, asnjë trazirë, vetëm një heshtje e pamundur, e ngrirë në kohë. Është fotografia që i reziston tmerrit me një elegancë e cila të trondit më thellë se vetë gjaku, një vdekje që nuk tmerroi, por magjepsi.
Në një epokë pas lufte, kur bota kërkonte ende kuptim mes rrënojash, imazhi i saj u bë një pasqyrë e absurdit njerëzor, një vajzë që zgjodhi të vdiste si në një kompozim, në mënyrë të bukur, të pastër, estetike. Në mënyrën më të dhimbshme të mundshme, ajo krijoi një vepër arti nga vetë fundi i saj.
Evelyn McHale u lind në Berkeley, Kaliforni, më 20 shtator 1923. Ishte një vajzë e qetë, inteligjente dhe e rezervuar. Pas Luftës së Dytë Botërore, ajo u vendos në New York, ku punonte si kontabiliste për kompaninë Kitab Engraving Company në zonën e Wall Street.
Ishte e fejuar me një oficer të ri, Barry Rhodes, të cilin e kishte njohur gjatë shërbimit të tij ushtarak. Ata kishin plane për t’u martuar në qershor të vitit 1947.
Mëngjesin e asaj dite, Evelyn kishte udhëtuar për në Easton, Pennsylvania, për të takuar të fejuarin dhe për të kaluar ditëlindjen e së ëmës. Sipas dëshmisë së Barry Rhodes, ajo dukej “e qetë dhe në humor të mirë”. Kur u përshëndetën, ajo i tha:
“Më mirë që ti nuk dëshiron të më shoqërosh në Nju Jork sot.”
Pasi mbërriti në Manhattan, Evelyn shkoi drejt Empire State Building. Në orën 10:40 të paradites, ajo mori ashensorin për në katin e 86-të, platformën e njohur të vëzhgimit. Pak minuta më vonë, ajo u hodh.
Trupi i saj përfundoi mbi një limuzinë të zezë United Nations limousine, që ishte e parkuar në rrugën e 33-të. Goditja krijoi një përkulje të madhe në tavanin e makinës, por çuditërisht, trupi i saj mbeti pothuaj i paprekur.
Një student 23-vjeçar fotografie, Robert C. Wiles, ndodhej rastësisht aty pranë. Ai mbërriti vetëm pak minuta pas ngjarjes dhe bëri një fotografi që u botua katër ditë më vonë në Life Magazine (12 maj 1947) me mbishkrimin: (“Në fund të Empire State Building, trupi i Evelyn McHale pushon qetësisht në një vdekje të përbindshme.”)
Në çantën e saj, policia gjeti një letër vetëvrasjeje, e cila e ndihmon të kuptohet më mirë brendia e saj emocionale:
“Nuk dua që askush, as nga familja ime, as nga të tjerët, të më shohë. Ju lutem, digjni trupin tim. Mos bëni asnjë ceremoni apo përkujtim për mua. I fejuari im më kërkoi të martohemi në qershor, por nuk mendoj se do të isha një grua e mirë për askënd. Ai është shumë më mirë pa mua. Thuaji babait tim se unë kam shumë nga prirjet e nënës sime.”
Letra zbulon një përzierje të fajit, pasigurisë dhe vetëvlerësimit të brishtë, ndoshta të trashëguar nga marrëdhënia e vështirë me nënën e saj, e cila vuante nga probleme mendore dhe u largua nga familja kur Evelyn ishte ende fëmijë.
Dëshira e saj u respektua. Trupi i Evelyn McHale u kremua dhe nuk u mbajt asnjë ceremoni publike.
Por fotografia mbeti, një bashkim i frikshëm i tragjedisë dhe estetikës, që preku thellë artistë, filozofë dhe kritikë. Andy Warhol e përfshiu imazhin në serinë e tij të famshme “Suicide (Fallen Body)” (1962), duke e ngritur në simbol të bukurisë që lind në kufirin midis jetës dhe vdekjes, realitetit dhe iluzionit.
Në thelb, historia e Evelyn McHale është një meditim mbi trishtimin e padukshëm, mbi mënyrën si estetika mund të maskojë dhimbjen, dhe mbi ironinë e asaj që quajmë “perfeksion”.
Ajo zgjodhi ta mbyllte jetën e saj në heshtje, por pa e ditur, krijoi një imazh që do ta bënte të pavdekshme.
Përgatiti: Albert Vataj
