Nga Albert Vataj
“Duhet të pranojmë se, nëse dashuria është pasioni më i përbotshëm, është edhe ai që i nënshtrohet më shumë gjurmës së individualitetit.”
Ky pohim është si një gur filozofik që, kur e prek, lëshon dritë nga të gjitha anët. Ai na vendos përballë një tensioni krijues, mes asaj që është e përbashkët për çdo qenie njerëzore dhe asaj që është e papërsëritshme për secilin prej nesh.
Në të gjitha kulturat, në të gjitha kohërat, dashuria është përkthyer në këngë dhe legjenda. Ajo është këmbyer si një gjuhë që nuk ka nevojë për fjalor. Kur lexojmë Sappho-n, ndiejmë të njëjtën dridhje që përshkon vargjet e një poezie bashkëkohore. Kur dëgjojmë një sonet të Petrarkës, e kuptojmë pa u munduar se zemra e tij digjej njësoj si çdo zemër që është dashuruar ndonjëherë.
Ky universialitet është e jashtëzakonshme. dashuria është fryma që lidh njerëzit përtej gjuhëve dhe kohërave, një përvojë që na bën të gjithë pjesëmarrës në të njëjtin mister.
Por ç’është universale nuk humb kurrë individualitetin e tij. Në fakt, sa më e përbotshme të jetë një përvojë, aq më shumë kërkon një shprehje të veçantë në secilin. Është si uji që merr formën e enës ku derdhet.
Dashuria ime nuk është dashuria jote, edhe pse të dy e quajmë me të njëjtin emër. Ajo që zgjon tek unë është e lidhur me historinë time, me rrënjët e shpirtit tim. “Ne nuk dashurojmë kurrë njeriun në vetvete,” thoshte Marcel Proust, “por imazhin tonë tek ai.” Dhe ky imazh është unik.
Shiko një çift të dashuruar në rrugë. Sytë e tyre mund të ngjajnë me sy të tjerë të dashuruar, por brenda tyre ka një botë që nuk përsëritet. Ka kujtime, frikëra, gjeste të vogla, një përzierje ngjyrash që nuk mund të rishfaqet në një tjetër dashuri.
Në këtë kuptim, dashuria është edhe një akt artistik. Ajo krijon një univers të ri brenda dy qenieve që takohen. Ndoshta për këtë arsye poezia dashurore është gjithnjë e pafund. Çdo poet e shkruan ndryshe, sepse nuk ekziston një dashuri e dytë identike me të parën.
Paul Éluard do të thoshte:
“Ti je universi im, që unë zgjedh çdo ditë të shpik.”
Kjo fjali përmbledh se si dashuria, edhe pse e përbotshme, bëhet një shpikje personale, një univers që mbart vulën tonë.
Le ta përfytyrojmë dashurinë si një dritë të bardhë që vjen nga burimi i përjetshëm i shpirtit njerëzor. Kur ajo hyn në shpirtin tonë, kalon përmes kristalit të individualitetit tonë dhe shpërndahet në ngjyra të panumërta. Ky është spektri unik i secilit prej nesh.
Ashtu si tek një pikturë e Gustav Klimt, ku ari përplaset mbi konturet e trupave dhe krijon një vezullim të papërsëritshëm, dashuria merr ngjyrat tona të fshehta. Ajo nuk vjen kurrë e paprekur; ajo gjithmonë mbart erën e shpirtit që e mban.
Kështu, kjo fjali është një ftesë për të pranuar një të vërtetë të dyfishtë:
Dashuria është e gjithkujt, por askush nuk e përjeton njësoj.
Ajo është zëri më i lashtë i njerëzimit dhe pëshpërima më e fshehtë e shpirtit. Ajo është flamuri që valëvitet mbi të gjithë, por edhe vula që secili e vulos me zemrën e tij.
Në fund të fundit, dashuria është pasioni më i përbotshëm pikërisht sepse është më i ndërlikuari, më i ngjyrosuri, më i shenjuari nga mënyra jonë unike e të qenit.
Ajo na bën të njëjtë dhe të ndryshëm njëkohësisht. Dhe ndoshta, pikërisht aty, është mrekullia e saj më e madhe.
