Nga Albert Vataj
Në zemër të Barcelonës, ndër xhunglën e zhurmshme urbane dhe ndërtesave moderne, ngrihet si një vizion mesianik, La Sagrada Família, një tempull i ngjizur mes lëvizjes moderniste dhe etheve të përjetshme të besimit. Kjo kryevepër nuk është thjesht një kishë, është një akt besimi në gur, një metaforë arkitektonike e durimit, një vepër që i përket një kohe që nuk ekziston më, por që ende pulson me frymën e të përjetshmes.
Kur Antoni Gaudí, arkitekti i Zotit, mori përsipër projektin në vitin 1883, ai nuk e trajtoi kurrë si një ndërtesë që duhej thjesht të mbarohej. Ai e pa atë si një ungjill të gdhendur, si një organizëm të gjallë që rritej, evoluonte, ndërtohej dhe shkatërrohej për t’u ringjallur. Në fytyrën e kësaj kishe, ai nguliti jo vetëm besimin e vet të thellë katolik, por edhe një filozofi ndërtimi që sfidon çdo logjikë moderne të afateve kohore. Kur u pyet se kur do të përfundohej kjo vepër, ai u përgjigj: “Klienti im nuk ka nxitim. Zoti ka gjithë kohën e botës.”
Gaudí besonte se njeriu nuk shpik, por zbulon. Si Moisiu në malin Sinai, ai zbriste nga shpella e ideve me një vizion që i përkiste një ligji më të thellë, ligjit të natyrës, të krijimit hyjnor.
“Origjinaliteti”, thoshte ai, “nuk është shpikje. Është kthim te burimi.”
Prandaj, struktura e Sagrada Familia-s është organike, kolonat e saj nuk janë vetëm mbajtëse, por pema që lind nga toka dhe shtrihet drejt qiellit. Dritaret nuk janë thjesht hapësira për ndriçim, por gojë që falin lutje me ngjyrë. Fasadat nuk janë mure, por rrëfime në gurë, ku çdo skulpturë është një kapitull i jetës së Krishtit.
La Sagrada Família është ndoshta “gotikja e fundit”, por një gotike e transformuar, një gotike e shkrirë me një univers të brendshëm që Gaudí e ndërtoi me përkushtim të manastirit dhe ëndrrën e një vizionari. Ajo ndjek planin e një kryqi latin me pesë nefa, por tejkalon çdo skemë tradicionale me strukturat e saj katenare, formën parabolike dhe mungesën absolute të vijave të drejta.
Sepse, sipas Gaudísë: “Në natyrë nuk ka vija të drejta.”
Në një epokë kur teknika dominonte artin, Gaudí guxoi të krijonte një arkitekturë të së përtejmes, ku forma nuk kishte më funksion, por shenjtëri. Ai përdori gravitetin, dritën dhe kohën si materiale të ndërtimit po aq sa gurin, qelqin dhe hekurin.
Kur Gaudí vdiq më 10 qershor 1926, i goditur tragjikisht nga një tramvaj, vetëm 20% e kishës ishte ndërtuar. Por ai e dinte këtë, nuk ndërtonte për veten. Ai ndërtonte për Zotin dhe për brezat e ardhshëm, të cilëve u kishte lënë planifikime, modele dhe një shpirt ndërtimi që nuk fshihet nga zjarri, lufta apo harresa.
Lufta Civile Spanjolle (1936–1939) dogji punishten, shkatërroi planet, por jo ëndrrën.
Përmes ndihmës së studiuesve si Judith Rohrer, Cesar Martinell dhe George Collins, vepra u ringjall, u shtjellua, u rivendos në binarët e saj.
Sot, ndërtesa është rreth 70% e përfunduar, me gjatësi që do të arrijë 172.5 metra, duke u bërë kisha më e lartë në botë. Kulla qëndrore kushtuar Jezu Krishtit do të ngrihet mbi qytet si një thirrje për përulësi dhe lavdi. Gjashtë kulmet qendrore që priten të përfundojnë më 2026, në 100-vjetorin e vdekjes së Gaudí-t, do të jenë një kurorë mbi shekujt e përpjekjes njerëzore.
Sagrada Família ka ndezur debat për dekada. A është kjo vepra e fundit e profetizmit arkitekturor? Apo një projekt që ka humbur origjinën në përpjekjen për të përfunduar të pamundurën?
George Orwell e quajti “monstruoze”. Nikolaus Pevsner e ironizoi për mungesën e racionalitetit. Por Louis Sullivan, Walter Gropius, e Paul Goldberger e panë në të lirinë e shpirtit mbi funksionin, një shprehje e sublimja në arkitekturë.
La Sagrada Família nuk është një katedrale në kuptimin tradicional; ajo nuk është selia e një peshkopate. Por është katedrale e shpirtit. Është një kohë e gdhendur në gur, një lutje arkitektonike që nuk përfundon kurrë, sepse gjithçka e përfunduar është edhe e mbyllur, dhe kjo kishë është gjithnjë në fillim, si vetë besimi.
Sot, UNESCO ka shpallur 7 vepra të Gaudí-së si Trashëgimi Botërore. Emri i tij është gdhendur në aeroplanë, çmime, muzika klasike dhe urata. Por ndoshta homazhi më i denjë është vetë kisha e tij, që rritet, gdhendet dhe jeton çdo ditë me duart e atyre që i qëndrojnë besnikë vizionit të tij.
Ndërsa vitet kalojnë, gurët ngrihen, dritaret ndriçohen, dhe qielli pret ta përqafojë më në fund këtë vepër të njeriut për Zotin – një katedrale që ngjan më shumë me një lutje se sa me një ndërtesë.
