Në këtë profil të David Jay Brown, vjen pothuajse i plotë shpërfaqja e një shkrimtari dhe njëriu tejet të ndrysht, një shpirti të ndjeshëm, një zemrë të trazuar, një shëndeti të dërrmuar nga tuberkulozi. Po, vjen ashtu i vërtetë, me gjithë dritëhijet e një profili, të cilin, nuk do ta njohim kurrë plotësisht, dhe do ta kemi të pamundur edhe ta kuptojmë thellësisht dhe thellësisht.
Franz Kafka, ishte i njohur për fikshenin e tij surreal dhe ekzistencialist, që eksploron temat e tjetërsimit, absurditetit dhe aspekteve të makthshme të burokracisë moderne. Veprat e tij më të famshme përfshijnë “Metamorfozën,” “Procesin” dhe “Kështjellën.” Megjithëse Kafka botoi vetëm disa shkrime gjatë jetës dhe kërkoi që dorëshkrimet e pabotuara të shkatërroheshin, një mik i tij injoroi këtë dëshirë dhe i botoi ato pas vdekjes, duke siguruar kështu një trashëgimi letrare të përjetshme. Sot, Kafka konsiderohet si një nga shkrimtarët më me ndikim të shekullit XX.
Franz Kafka lindi më 1883 në Pragë, atëherë pjesë e Perandorisë Austro-Hungareze, në një familje çifute të klasës së mesme. Ishte më i madhi nga gjashtë fëmijët. Babai i tij ishte një tregtar i bërë vetë nga hiçi, i cili nga një prejardhje e përulët kishte ndërtuar një dyqan shumice të suksesshëm që shiste artikuj zbukurimi dhe pajisje të tjera të imta. Ishte i njohur për personalitetin autoritar dhe etikën e fortë të punës. Nëna e Kafkës vinte nga një sfond më i kulturuar dhe i arsimuar, dhe ndihmonte në menaxhimin e biznesit të familjes duke rritur në të njëjtën kohë gjashtë fëmijët. Megjithëse ishte e zgjuar dhe e aftë, ndikimi i saj shpesh errësohej nga prania dominuese e burrit në familje.
Në këto vite të hershme, Kafka jetoi në një qytet ku flitej kryesisht çekisht, por në familjen e tij flitej gjermanisht, gjë që e vendoste atë mes dy kulturave. Vdekja e dy vëllezërve më të vegjël në foshnjëri e preku thellë emocionalisht. Këto përvoja formuese, tensioni kulturor, humbja e parakohshme dhe marrëdhënia komplekse me të atin, do të përshkonin peizazhin emocional të veprës së mëvonshme të Kafkës.
Si fëmijë, Kafka ishte i ndjeshëm, introspektiv dhe kureshtar intelektualisht. Shpesh ishte i ankthshëm dhe i turpshëm, me një imagjinatë të gjallë dhe jetë të thellë të brendshme. E ndiente veten të zënë në hije nga autoriteti i të atit, gjë që ushqeu ndjesinë e pasigurisë dhe distancës emocionale në familje. Edhe pse shkëlqente në mësime dhe e adhuronte leximin, ndiente shpesh ndjenja të padenjësisë dhe izolimit, tema që do të jehonin në shkrimet e tij më vonë.
Në vitin 1889, në moshën gjashtëvjeçare, Kafka nisi shkollën fillore dhe më 1893 hyri në Altstädter Deutsches Gymnasium, një shkollë e mesme e rreptë në gjuhën gjermane në Pragë. Këtu u dallua si një nxënës i ndritur dhe i përkushtuar, duke fituar një bazë të fortë në letërsinë klasike, përfshirë latinishten dhe gjermanishten. Në këtë periudhë filloi të shfaqte prirjet e para për letërsinë dhe tensionet e brendshme, sidomos në lidhje me dominimin e të atit dhe presionet akademike. Ishin këto vitet ku nisi lufta e përjetshme e Kafkës për të balancuar pritshmëritë shoqërore me botën e tij të brendshme.
Kafka e përfundoi gjimnazin në vitin 1901 me rezultate të shkëlqyera. Gjatë këtyre viteve, thelloi interesin për letërsinë dhe filozofinë, lexoi gjerësisht dhe nisi të shkruante privatisht. Po atë vit u regjistrua në Universitetin Gjerman të Pragës, fillimisht për kimi, por shpejt kaloi në jurisprudencë, një fushë më praktike që përmbushte pritshmëritë e babait. Gjatë kësaj kohe krijoi miqësi të përjetshme, veçanërisht me shkrimtarin Max Brod, i cili më vonë do të luante rol jetik në ruajtjen dhe botimin e veprës së Kafkës pas vdekjes.
Kafka përfundoi doktoraturën në drejtësi në vitin 1906. Pas një viti të detyrueshëm pune ligjore pa pagesë, filloi punë në Institutin e Sigurimeve të Aksidenteve për Punëtorët në vitin 1908, një punë që ofronte stabilitet financiar, por e dërmonte shpirtërisht. Gjatë kësaj kohe, ai nisi të shkruante më seriozisht dhe botoi pjesë të shkurtra proze, përfshirë “Meditacionin” në vitin 1908. Mbajti miqësi të ngushta me shkrimtarë si Brod, të cilët e nxitën në rrugën letrare. Kjo periudhë përfaqësonte jetën e dyfishtë të Kafkës, burokrat i përkushtuar ditën, shkrimtar ekzistencialist natën.
Në fillim të viteve 1910, Kafka iu përkushtua gjithnjë e më shumë shkrimit, duke mbajtur një ditar të detajuar që ofron njohuri të thella mbi botën e tij të brendshme. Shkroi disa nga veprat e tij më ikonike në këtë kohë, si “Metamorfoza” dhe “Gjykimi”, që pasqyrojnë marrëdhënien e tij komplekse me të atin dhe ndjenjën e tjetërsimit. Në vitin 1912 filloi një lidhje romantike të trazuar me Felice Bauer, që solli dy fejesa dhe një ndarje përfundimtare. Megjithë suksesin në rritje, Kafka përballej me probleme fizike dhe emocionale, përfshirë fillimin e tuberkulozit në vitin 1915. Këto ishin vite me krijimtari të jashtëzakonshme, por gjithashtu me trazira personale e sëmundje.
Romani “Metamorfoza” flet për një tregtar udhëtues, Gregor Samsa, i cili një mëngjes zgjohet dhe zbulon se është shndërruar në një insekt gjigant, duke çuar në tjetërsim nga familja dhe shoqëria, teksa përballet me këtë ekzistencë të ç’njerëzuar. Vepra e Kafkës, sidomos kjo, lexohet si një makth i kthjellët, ku detaje të zakonshme përzihen me ngjarje të çuditshme që sfidojnë logjikën, siç ndodh në ëndrra apo në gjendje të vetëdijes së transformuar. Shkrimet e tij evokojnë shpesh një ndjesi hutimi, transformimi simbolik dhe shqetësimi ekzistencial.
Në veprat si “Procesi” dhe “Kështjella”, Kafka krijon botë labirintike dhe të pakuptueshme që pasqyrojnë paradokset dhe intensitetin emocional të gjendjeve të ëndrrave të thella apo të udhëtimeve psikedelike, ku kuptimi është i pakapshëm, identiteti rrëshqitës dhe forca të padukshme duket se diktojnë fatin. Shkrimi i tij prek të arketiporen dhe të pavetëdijshmen, duke ofruar një pasqyrë tronditëse të hapësirës mes reales dhe surreales. Këto tregime ëndërrimtare sugjerojnë një betejë metafizike të thellë, që pasqyron kërkimin shpirtëror të Kafkës për kuptim dhe ankthin ekzistencial që përshkoi jetën e tij.
Perspektiva shpirtërore e Kafkës ishte komplekse dhe shpesh kontradiktore. Megjithëse lindi në një familje çifute dhe ruajti interes intelektual për judaizmin, veçanërisht për misticizmin dhe traditën hasidike, ai përjetonte ndarje nga besimi dhe ndjehej i huaj ndaj fesë së organizuar. Shkrimet e tij pasqyrojnë një etje të thellë për kuptim, transcendencë dhe shpengim, shpesh duke paraqitur një fuqi të lartë të paarritshme apo një të vërtetë të paprekshme. Vështrimi shpirtëror i Kafkës karakterizohej nga ankthi ekzistencial, faji dhe ndjenja e largësisë së njeriut nga hyjnorja, por gjithashtu nga një shpresë e heshtur, thuajse mistike, për hir apo kuptim përtej botës së dukshme.
Pasi u diagnostikua me tuberkuloz, shëndeti i Kafkës u përkeqësua ndjeshëm, duke e detyruar të merrte pushime të shpeshta nga puna dhe më vonë të dilte në pension më 1922. Megjithë sëmundjen, ai vazhdoi të shkruante dhe prodhoi disa nga veprat e tij të vona më të fuqishme, përfshirë “Artisti i Urive” dhe “Strofka”. Në këtë periudhë pati edhe lidhje të rëndësishme, si ajo me Milena Jesenská, gazetare dhe përkthyese çeke, dhe më vonë me Dora Diamant, e cila ishte me të në ditët e fundit. Kafka i kaloi muajt e fundit në sanatoriume dhe në vende të qeta rurale, duke kërkuar lehtësim për sëmundjen dhe duke reflektuar thellësisht mbi vuajtjen, izolimin dhe absurditetin.
Një nga episodet më prekëse të jetës së tij ndodhi në vitin 1923, kur në një park në Berlin hasi një vajzë të vogël që qante sepse kishte humbur kukullën. Kafka e ngushëlloi butësisht duke sajuar një histori: kukulla nuk ishte zhdukur, por kishte nisur një udhëtim. Në ditët në vijim, ai u kthye në park për t’i lexuar vajzës letra që “kishte shkruar” kukulla, duke i treguar për aventurat e saj. Kjo zgjati për javë të tëra, derisa kukulla “shkroi” një letër lamtumire ku shpjegonte se ishte vendosur dhe ishte e lumtur. Ky tregim pasqyron dhembshurinë dhe imagjinatën e jashtëzakonshme të Kafkës.
Në vitin e fundit të jetës, Kafka ishte rëndë i sëmurë me tuberkuloz të avancuar, që i ishte përhapur në fyt dhe e kishte bërë thuajse të pamundur të hante apo të fliste. Ditët e fundit i kaloi në një sanatorium në Kierling, afër Vjenës, nën kujdesin e Dorës. Gjatë kësaj kohe, vazhdoi të shkruante sa herë mundej dhe redaktoi përmbledhjen e tij të fundit, “Artisti i Urive.” Kafka vdiq në vitin 1924, në moshën 40-vjeçare, duke lënë pas një trup veprash që do të ndikonin thellësisht letërsinë moderne.
Trashëgimia e Kafkës qëndron në ndikimin e tij të thellë mbi letërsinë moderne, veçanërisht në trajtimin e tjetërsimit, absurditetit dhe natyrës shtypëse të burokracisë. Megjithëse pak i njohur gjatë jetës, veprat e tij të botuara pas vdekjes, falë mikut të tij Max Brod, u bënë themel i shkrimeve ekzistenciale dhe moderniste. Termi “Kafkaesk” ka hyrë në gjuhën e përditshme për të përshkruar situata të errëta, absurde dhe pa rrugëdalje, duke reflektuar rëndësinë e vazhdueshme të vizionit të tij. Sot, Kafka nderohet si një nga shkrimtarët më origjinalë dhe vizionarë të shekullit XX, vepra e të cilit vijon të frymëzojë letërsinë, filozofinë dhe mendimin politik.
Përgatiti: Albert Vataj
