Nga Albert Vataj
“Ai ishte një zot i pavdekshëm i harmonisë”, kështu e quante Ludwig van Beethoven, gjeniun gjerman të barokut, Johann Sebastian Bach.“Muzika i detyrohet Bach-ut po aq sa feja themeluesit të saj”, shprehej Robert Schumann. Dhe me të drejtë: sepse muzika e Bach nuk është thjesht kompozim, është një akt shenjtërimi, një adhurim i heshtur që ligjërone me lartësitë.
Në një kohë kur Evropa dridhej mes ndërrimit të epokave, Bach u bë shpirti i gjallë i muzikës baroke, një mjeshtër i përkryer që mori format muzikore të kohës – fugën, kantatën, pasionin, koncertin – dhe i shpuri në një lartësi që askush para tij nuk kishte guxuar ta imagjinonte. Ai kodifikoi harmoninë moderne dhe ndërtoi një arkitekturë të tërë shpirtërore me nota, që nuk rrënohet dot as nga koha, as nga harresa.
Por… përballë këtij lartësimi, jeta e tij ishte një kalvar vuajtjesh që do ta kishte thyer këdo tjetër. Ai nuk ishte vetëm një gjeni muzikor, por edhe një baba i munduar dhe një burrë i përballur me tragjeditë më të thella njerëzore.
Bach humbi prindërit kur ishte vetëm 10 vjeç. U rrit me vëllain e madh, Johann Christoph, nën hijen e mungesës, por gjithnjë i ndriçuar nga dashuria për muzikën. Më pas, jeta e tij si prind u bë një rrokullimë e dhimbshme e humbjes.
Me gruan e parë, Maria Barbara, pati shtatë fëmijë, nga të cilët vetëm tre mbijetuan. Kur ajo vdiq papritmas në vitin 1720, Bach ishte në një turne muzikor dhe nuk arriti as të merrte pjesë në varrim. Zemra iu thye. Por ai nuk u thye vetë.
U rimartua me Anna Magdalena Wilcke, një soprano me të cilën pati një lidhje të thellë shpirtërore dhe artistike. Bashkë patën 13 fëmijë, por vetëm gjashtë prej tyre arritën të rriteshin. Humbën katër vajza dhe tre djem, në mënyrë të njëpasnjëshme, në një varg mortesh që do të ishin një dënim për çdo prind.
11 fëmijë në total – të dashur, të ëmbël, të pafajshëm – i humbi përgjithmonë. I pa teksa shkonin një e nga një, si një kor i vogël engjëjsh që u shua para kohe. I përcolli secilin jo vetëm me lot, por me muzikë – muzikë që përziente dhimbjen me dritën, vajin me lavdinë.
Dhe, megjithatë, ai nuk ndaloi së shkruari.
Si mundi të përballonte gjithë këtë dhimbje?Si nuk iu thye përfundimisht shpirti?Si vazhdoi të kompozonte pa u thyer në heshtje?
Sekreti i Bach ishte besimi. Në fillim të çdo partiture, ai shkruante me dorën e tij: “Jesu, juva” – “Jezus, më ndihmo”, ndërsa në fund vendoste shënimin: “Soli Deo Gloria” – “Lavdi vetëm Zotit”. Muzika e tij nuk ishte vetëm art, por një dialog i vazhdueshëm me Zotin, një rrëfim shpirtër, një psalm i harmonisë.
Kantatat e tij kishtare, mbi 200, janë epitafe të gjalla për besimin.“Mesha në Si minore”, një monument i madh i shpirtërës, u përfundua vetëm pak vite para vdekjes, kur ai tashmë kishte humbur pothuajse plotësisht shikimin.“Pasioni sipas Mateut” dhe “Pasioni sipas Gjonit” janë shembuj të rrallë se si vuajtja njerëzore mund të ngrihet në përmasën e sakrificës hyjnore.
Në Suitat për violonçel solo, muzika e Bach ngjan me një bisedë të heshtur mes shpirtit njerëzor dhe përjetësisë – melodi që kanë bërë njerëz të lotojnë në heshtje, në çdo kohë, në çdo vend, edhe pa kuptuar arsyen.
Muzika e Bach është lutje. Dhe lutja, kur është e sinqertë, është muzikë.
Bach nuk u bë kurrë i pasur. Vdiq i verbër në vitin 1750, i rrethuar nga vetëm pak njerëz që e kuptonin plotësisht gjeninë e tij. Por ai la pas një trashëgimi muzikore që nuk njeh kufi kohe, gjuhe apo feje. Sot, muzika e tij dëgjohet në kishat e Krishtera, në sallat e koncerteve, në filmat artistikë, në kurat për shëndetin mendor, madje edhe në laboratorët e NASA-s – si shprehje e përkryer e njerëzores që kërkon hyjnoren.
Nga ateistët te mistikët, nga muzikologët te fëmijët që mësojnë për herë të parë notat – të gjithë ndalen përpara Bach, si përpara një tempulli të tingullit.
Johann Sebastian Bach nuk ishte vetëm një kompozitor. Ai ishte një profet i muzikës. Një Job i harmonisë. Një burrë që humbi gjithçka dhe megjithatë shkroi gjithçka për Zotin.
Në botën që shpesh harron të dëgjojë, muzika e tij vazhdon të flasë. Të lutet. Të ndriçojë.
