Përfytyroni për një çast Egjiptin e lashtë, vendin e perandorëve të hyjnizuar, të piramidave që sfidojnë kohën dhe të hieroglifëve që shpalosin historinë me një poezi të pashoqe. Një qytetërim që, ndonëse i zhytur në rituale e besime të përjetësisë, nuk qëndroi i hutuar përballë dhimbjes më tokësore: ajo e dhëmbëve. Mijëra vite përpara se të lindte stomatologjia moderne, egjiptianët po eksperimentonin me metoda të cilat, për nga logjika dhe përkushtimi, na flasin ende sot për një inteligjencë mjekësore që sfidon paragjykimin ndaj lashtësisë.
Në thelb, ky qytetërim nuk e shihte njeriun thjesht si mish që kalbet, por si një njësi të shenjtë trup-shpirt, e cila meritonte kujdes në jetë dhe në vdekje. Prandaj, kur një dhëmb lëkundej apo një absces e shtrëngonte nofullën, kjo nuk shihej thjesht si vuajtje, por si një thirrje për ndërhyrje, qoftë edhe me mjetet e ashpra të epokës.
Arkeologjia na ka lënë në dorë dëshmi që flasin me heshtjen e tyre elokuente: kafkë njerëzore me dhëmbë të mbuluar me rrëshira, mbetje bimore të grira të futura në kavitete, madje edhe lidhje prej ari midis dhëmbëve të lëkundur, një formë e hershme e asaj që ne sot do ta quanim “stabilizim ortodontik”. Këto zgjidhje ishin larg sterilitetit të klinikave moderne, por mbartnin një kuptim të thellë të funksionalitetit dhe trajtimit të sëmundjes.
Egjiptianët përdornin substanca me veti antiseptike si mjalti, por edhe përzierje të bimëve shëruese, duke kuptuar instinktivisht, ose me përvojë, se disa dhimbje nuk i qetëson as falja, as magjia, por vetëm ndërhyrja praktike. Papirusi Ebers, një prej dorëshkrimeve mjekësore më të hershme të njohura (daton rreth vitit 1550 p.e.s.), përmban receta për pasta që trajtonin mishrat e dhëmbëve dhe tinktura për lehtësimin e dhimbjeve dentare. Ky është ndoshta versioni i lashtë i asaj që sot quajmë “oral hygiene”.
Një nga shembujt më tronditës është ai i një mumjeje të zbuluar me tela ari të vendosur mes dhëmbëve, një formë e hershme e lidhjes dentare. Studiuesit kanë debatuar nëse kjo ndërhyrje është bërë gjatë jetës për të mbajtur dhëmbët e dobët, apo pas vdekjes, për të garantuar ruajtjen estetike të figurës. Por në të dy rastet, kuptimi është i njëjtë: dhëmbët nuk ishin thjesht organ funksional, por pjesë e personalitetit, e integritetit trupor dhe shenjë e statusit.
Kjo na përball me një nocion të thellë për civilizimin egjiptian: për ta, njeriu nuk jetonte vetëm për të vdekur, por për të lënë gjurmë në përjetësi, në një trup që meritonte të restaurohej dhe të nderohej si tempull.
Ndoshta më e guximshmja ndër ndërhyrjet që i atribuohet egjiptianëve të lashtë është ajo e shpimit të dhëmbëve, për të lehtësuar presionin e abscesit ose për të hequr indin e kalbur. Nëse kjo është e vërtetë, kemi të bëjmë me një formë kirurgjie primitive që kërkonte jo vetëm njohuri, por edhe një kurajo klinike të rrallë. Këto ishin veprime të rrezikshme, por dëshmojnë për një shoqëri që nuk e pranonte pasivisht vuajtjen.
Ky rrëfim nuk është thjesht për dhëmbët. Është për dijen. Për përkushtimin ndaj trupit, për raportin midis vuajtjes dhe shpikjes, për mënyrën sesi një shoqëri i përgjigjet dhembjes jo me dorëzim, por me kreativitet. Egjipti i lashtë, në këtë kontekst, nuk është vetëm simbol i përjetësisë, por i fillimit të një trajektoreje që çon drejt mjekësisë moderne, një urë e ndërtuar me mjete të vjetra, por me synime tepër moderne.
Sot, kur hyjmë në një klinikë dentare të sterilizuar, me ekranë dixhitalë dhe anestetikë të avancuar, është lehtë të harrojmë se edhe dhimbja e një dhëmbi ka historinë e saj, dhe kjo histori fillon jo në shekullin XX, por ndoshta pranë brigjeve të Nilit, atje ku njeriu filloi të fliste me dhimbjen në një gjuhë mjekësore.
Përgatiti: Albert Vataj
