Më 10 dhjetor 1962, John Steinbeck (27 shkurt 1902–20 dhjetor 1968) u ngjit në podiumin e Akademisë Suedeze për të merr çmimin Nobel në Letërsi “për shkrimet e tij realiste dhe imagjinative, duke kombinuar ashtu siç bëjnë humorin simpatik dhe perceptimin e mprehtë shoqëror”.
Pas disa fjalëve hyrëse tërheqëse dhe çuditërisht ngushëlluese, që tregojnë se edhe ai – një nga mendjet më të njohura në botë, që qëndron në podium për të marrë çmimin Nobel – është i mbytur nga sindroma mashtruese, Steinbeck konsideron rolin e qëndrueshëm të tregimit në jetën njerëzore:
“Letërsia nuk u përhap nga një priftëri kritike e zbehtë dhe e turpëruar që këndonte litanitë e tyre në kishat e zbrazëta – as nuk është një lojë për të zgjedhurit e mbyllur, dëshpëruesit me brirë kallaji të dëshpërimit me kalori të ulët.
Letërsia është e vjetër sa fjala. Ajo u rrit nga nevoja njerëzore për të dhe nuk ka ndryshuar veçse është bërë më e nevojshme. Skaldët, bardët, shkrimtarët nuk janë të ndarë dhe ekskluziv. Që në fillim, funksionet e tyre, detyrat, përgjegjësitë e tyre janë dekretuar nga speciet tona.
Njerëzimi ka kaluar nëpër një kohë gri dhe të shkretë konfuzioni. Paraardhësi im i madh, William Faulkner, duke folur këtu, e quajti atë si një tragjedi të frikës fizike universale, e qëndrueshme aq gjatë sa nuk kishte më probleme të shpirt, kështu që vetëm zemra e njeriut në konflikt me vetveten, dukej se ia vlente të shkruhej. Faulkner, më shumë se shumica e njerëzve, ishte i vetëdijshëm për forcën njerëzore si dhe për dobësinë njerëzore. Ai e dinte se kuptimi dhe zgjidhja e frikës janë një pjesë e madhe e arsyes së ekzistencës së shkrimtarit.
Kjo nuk është e re. Komisioni antik i shkrimtarit nuk ka ndryshuar. Ai është i ngarkuar për ekspozimin e gabimeve dhe dështimeve tona të shumta të rënda, për nxjerrjen në dritë të ëndrrave tona të errëta dhe të rrezikshme me qëllim përmirësimin.
Për më tepër, shkrimtari është i deleguar të deklarojë dhe të kremtojë aftësinë e provuar të njeriut për madhështinë e zemrës dhe shpirtit – për trimërinë në humbje, për guximin, dhembshurinë dhe dashurinë. Në luftën e pafundme kundër dobësisë dhe dëshpërimit, këta janë flamujt e ndritshëm të tubimit të shpresës dhe të imitimit. Unë mendoj se një shkrimtar që nuk beson me pasion në përsosmërinë e njeriut, nuk ka asnjë përkushtim dhe asnjë anëtarësim në letërsi.
Frika e tanishme universale ka qenë rezultat i një rritjeje përpara në njohuritë tona dhe manipulimit të disa faktorëve të rrezikshëm në botën fizike. Është e vërtetë se fazat e tjera të mirëkuptimit nuk e kanë arritur ende këtë hap të madh, por nuk ka asnjë arsye për të supozuar se ato nuk mund ose nuk do të jenë në krah. Në të vërtetë, është pjesë e përgjegjësisë së shkrimtarit që të sigurohet që ta bëjnë këtë. Me historinë e gjatë dhe krenare të njerëzimit për të qëndruar të patundur kundër të gjithë armiqve të tij natyrorë, ndonjëherë përballë disfatës dhe zhdukjes pothuajse të sigurt, do të ishim frikacakë dhe budallenj të largoheshim nga fusha në prag të fitores sonë më të madhe të mundshme.
Kuptohet, unë kam lexuar jetën e Alfred Nobelit; një njeri i vetmuar, thonë librat, një njeri i menduar. Ai përsosi çlirimin e forcave shpërthyese të afta për të mirën krijuese ose për të keqen shkatërruese, por pa zgjedhje, të paqeverisura nga ndërgjegjja ose gjykimi.
Nobeli pa disa nga keqpërdorimet mizore dhe të përgjakshme të shpikjeve të tij. Ai madje mund të ketë parashikuar rezultatin përfundimtar të të gjitha hetimeve të tij – aksesin në dhunën përfundimtare, në shkatërrimin përfundimtar. Disa thonë se ai u bë cinik, por unë nuk e besoj këtë. Unë mendoj se ai u përpoq të shpikte një kontroll – një valvul sigurie. Mendoj se më në fund e gjeti vetëm në mendjen dhe shpirtin njerëzor.
Mendimi i tij për mua tregohet qartë në kategoritë e këtyre çmimeve. Ato ofrohen për njohuri të shtuara dhe të vazhdueshme për njeriun dhe botën e tij – për të kuptuar dhe komunikuar, që janë funksione të letërsisë. Dhe ato ofrohen për demonstrime të aftësisë për paqe – kulmi i të gjithë të tjerëve.
…
Dera e natyrës u hap dhe na u ofrua barra e tmerrshme e zgjedhjes. Ne kemi uzurpuar shumë nga fuqitë që dikur ia atribuonim Perëndisë. Të frikësuar dhe të papërgatitur, ne kemi marrë sundimin mbi jetën dhe vdekjen e gjithë botës së të gjitha gjallesave. Rreziku, lavdia dhe zgjedhja qëndrojnë më në fund tek njeriu. Testi i përsosmërisë së tij është afër.
Duke marrë fuqinë e ngjashme me Zotin, ne duhet të kërkojmë në vetvete përgjegjësinë dhe mençurinë që dikur iu lutëm që të kishte ndonjë hyjni. Vetë njeriu është bërë rreziku ynë më i madh dhe shpresa jonë e vetme. Kështu që sot, Shën Gjon Apostulli mund të parafrazohet fare mirë: Në fund është Fjala, dhe Fjala është Njeri dhe Fjala është me Njeriun.”
John Steinbeck ka pasqyruar jetën e të eksploatuarëve në kohë krize në vitet e 1930-a të shekullit 20. Temat bazë janë jeta e njerëzve që bredhnin rrugëve, e fshatarëve, rinisë dhe grevistëve a në vepra dominon natyralizmi dhe humori.
Steinbeck vdiq nga sëmundja e zemrës më 20 dhjetor 1968, në shtëpinë e tij në New York City.
Përgatiti: Albert Vataj
