Nga Albert Vataj
“Krishti duke mbajtur kryqin” është një pikturë në vaj nga El Greco, e prodhuar në fillim të periudhës së tij në Toledo, Spanjë, rreth vitit 1580. Shpirtja shprehëse e krijuesit përcjell me një tonalitet shpues ngjyrash Jezu Krishtin, në një moment reflektimi, në një çastje të thellë të toksores dhe hyjnores mishëruar në Të, ndërsa ai bart kryqin e sakrificës sublime. Pavarësisht se në thelbin e këtij mëtimi përjetues është kryqi, kontakti i parë me këtë pikturë na feks tek sytë e përlotur. Lotët e Krishtit tregojnë momentin kur Ai po i lutet qiejve dhe po pranon fatin dhe sakrificën e tij për njerëzimin. Ky pikëllim është shprehje e drejtpërdrejtë e emocionit njerëzor, që lidhet me butësinë dhe ekspresivitetin e humanes, duke i lidhur atë si në nivel narrativ ashtu edhe në atë hyjnor. Detaj tjetër, i njohur nga trajtuesit e këtij episodi biblik është edhe kurora me gjemba e vendos në kokën e Krishtit si një tallje nga rojet e mundimeve të tij. El Greco, patjetër edhe gjithë ajo armatë krijuesish të kësaj embleme të artit dhe besimit, risjellin kurorën jo me mbartje negative. Ky detaj është pjesë e ansamblit të elementeve përçues të mundimeve, me të cilat Zoti vuri në provë Birin e vet dhe shpërfaqi natyrën mizore të njeriut, kësaj krijese fatmjerë, së cilës i ofrohet një fron përjetësie në këmbim të pendesës, përkorjes dhe besimit.
Edhe pse ky moment konsiderohet si fondamenti i padrejtësisë njerëzore, shprehur përmes mundimeve dhe kryqëzimit të Shpëtimtarit, në këtë tablo, El Grece e ka çliruar nga dramaciteti. Duart e tij të buta mbështillen rreth kryqit, ndërsa një natë e stuhishme vërshon sfondin. Krishti qëllimisht është i veshur me një mantel solemniteti, sepse për piktorin, Jezusi nuk po udhëton drejt kryqëzimit, por po hyn në histori si një mbret. Në këtë tablo, Krishti e ka rrokur kryqin si në një bashkëudhëtim përjetësie, pa treguar dhimbje, pendesë apo lodhje. Sepse është kryqëzimi caku dhe pragu i pikëtakimit dhe pikëmbërritjes së qiellores në tokë, i hyjnores në ndjenjat tona përjetuese, në besim. Pavarësisht përkatësisë personale religjioze apo devotshmërisë së përfshirjes në një realitet shpirtëror, ai që e përcjellë këtë tablo është i goditur nga arti më shumë se sa nga çdo thirrje tjetër. Ai, e ndjen brenda vetes peshën e këtij rrugëtimi drejt përjetësisë, dritës qiellore të shembullit më të lartë të përkorjes.
“Krishti duke mbajtur kryqin” është një pikturë vaji, e përmasave 105x79cm. Aktualisht ajo ndodhet në dhomën El Greco në koleksionin e artit të Nju Jorkut të Muzeut Metropolitan të Artit.
Tek kjo pikturë, ka një mori detajesh të vogla që ndihmojnë në rrëfimin e emocionit të papërpunuar dhe shprehës të veprës. Kritika është e mendimi se piktura u frymëzua dhe paralelizohet me “Krishti i ringjallur” i Mikelanxhelos.
Gjatë karrierës së tij të gjatë në Spanjë, El Greco bëri piktura të shumta të Krishtit duke mbajtur kryqin. Pëlhura Lehman, ndoshta versioni i tij më i hershëm i temës, nuk është një skenë narrative: nuk përfaqësohen figura të tjera dhe mjedisi nuk njihet. Në vend të kësaj, është një imazh përkushtues i menjëhershmërisë rrëqethëse dhe që tingëllon me patos. Sakrifica e gatshme e Krishtit për njerëzimin shprehet nëpërmjet përqafimit të tij të butë të kryqit dhe shikimit të tij drejt qiellit.
Për shkak se ai kombinoi idetë stilistike të tre epokave dhe koncepteve të ndryshme të artit, pikturat e El Grekos ishin vërtet unike. Në përgjithësi, ata mahnitën një thelb të ri në lidhje me idenë e trupit. Figurat e Grekos shpesh ishin forma të gjata, të zgjatura që ndiheshin pothuajse të lëngshme në natyrë. Gjithashtu ai u frymëzua nga teknikat dhe idealet e periudhës së Rilindjes, veçanërisht nga ideja se një trup i përsosur njerëzor ishte një lidhje e pastër me hyjnoren. Shumica e veprave të Grekos përmbanin figura që lidheshin me këtë sens hyjnor dhe ikonoklastik të qenies. Megjithatë, figurat e El Grekos ishin shpesh të shtrembëruara dhe të zgjatura, duke kundërshtuar përsosmërinë proporcionale të formës trupore të Rilindjes. Në vend të kësaj, pikturat dhe veprat e tij lidhen me një prani hyjnore nëpërmjet tërheqjeve të forta, vizuale dhe emocionale. Ky reflektim i emocioneve të forta dhe të qëllimshme buron nga epoka Manneriste, duke magjepsur idenë e një perspektive agresive, emocionale dhe pothuajse të dhunshme dhe një vorbulle të fortë emocionale, për të kapur rrëfimin dhe ndjenjën pas shpërfaqjes.
El Greco gjithashtu gjeti se përdorimi i ngjyrës ishte i një rëndësie absolute. Krijimi i një palete ngjyrash estetike ishte ndonjëherë më i rëndësishëm se vetë figura aktuale. Greco shpesh kishte një tendencë për të përdorur ngjyra të thella, të plota, të pasura, për të motivuar shprehjen emocionale në pjesë për të ndikuar në disponimin e shikuesve. Koloritet e ngopura të ngjyrës detare, të zezë, vjollcë dhe të kuqe lejuan që shikuesi të çohej në një dimension tjetër. Përdorimi i ngjyrës nga Greco magjeps një ndjenjë zemërimi dhe përkushtimi hyjnor që duket diçka tjetër e botës dhe shprehjes estetike.
Dhe piktura “Krishti duke mbajtur kryqin” është gjithëpoaq përfaqësues i tërësisë së asaj që përbën galerinë e El Greco. Ai ishte vetë koha që përfaqësoi dhe arti ishte fuqia e tij shpirtërore dhe dritëpamësia e mendjes, asaj që i flet shqisave tona përjetuese për të na thirrur në një përjetim hyjnor si në një lutje.
Albert Vataj
