Nga Albert Vataj
Ka figura që nuk i përkasin vetëm kombit të tyre, por bëhen pjesë e ndërgjegjes universale. Thomas Mann është një prej tyre. Ai nuk ishte vetëm një shkrimtar i jashtëzakonshëm, por një ndërtues i urave midis artit dhe moralit, midis njeriut të brendshëm dhe historisë së madhe. Në një shekull trazirash të thella, ai arriti të ruajë integritetin estetik dhe angazhimin etik, duke lënë pas një vepër që edhe sot flet me kthjelltësi dhe forcë. Më 6 qershor 2025, përkujtojmë 150-vjetorin e lindjes së tij, një jubile që nuk i takon vetëm letrave gjermane, por vetë kulturës së mendimit kritik dhe humanizmit europian.
Më 6 qershor 2025, bota e letrave përkujton 150-vjetorin e lindjes së Thomas Mann (1875–1955), një prej romancierëve më të mëdhenj të shekullit XX dhe një zë të pazëvendësueshëm të ndërgjegjes gjermane. I lindur në Lübeck të Gjermanisë, Thomas Mann është autor i disa prej veprave më përfaqësuese të letërsisë moderne, ku ndërthuren me mjeshtëri analiza e jetës shpirtërore dhe shoqërore me reflektime të thella mbi artin, moralin dhe historinë.
Që në rini, Mann tërhoqi vëmendjen e qarqeve letrare me tregimet e tij të ngjeshura dhe të përpunuara stilistikisht. Në moshën 26-vjeçare arriti suksesin e madh me romanin “Budenbrokët” (1901), një kronikë familjare që pasqyron me ndjeshmëri dhe ironi rënien e një familjeje borgjeze, në sfondin e ndryshimeve ekonomike dhe shoqërore të shekullit XIX. Pikërisht ky roman u bë baza mbi të cilën ai do të nderohej me Çmimin Nobel në Letërsi më 1929. Në qendër të këtij romani është konflikti midis trashëgimisë kulturore dhe realiteteve ekonomike, një temë që mbetet aktuale edhe sot.
Por opus-i i tij shkon shumë përtej kësaj vepre. Romane si “Mali Magjik” (Der Zauberberg, 1924), një përsiatje filozofike mbi kohën, sëmundjen dhe shoqërinë në prag të katastrofës së Luftës së Parë Botërore, apo “Dr. Faustus” (1947), një alegori e tragjedisë gjermane dhe e paktit me djallin të artit dhe politikës në shekullin XX, e vendosin Thomas Mann-in si një nga mendimtarët më të mprehtë të epokës moderne.
Ai nuk ishte vetëm një shkrimtar i madh, por edhe një intelektual i angazhuar. Gjatë ngritjes së nazizmit, Mann e pozicionoi veten hapur si kundërshtar i regjimit dhe mbrojti me forcë idealet demokratike dhe humaniste. Për këtë arsye, më 1933 ai u detyrua të largohej nga Gjermania, fillimisht për në Zvicër, dhe më pas, më 1938, në Shtetet e Bashkuara të Amerikës, ku u bë një nga figurat më të dëgjuara të rezistencës intelektuale kundër fashizmit. Gjatë kësaj kohe ai shkroi ese dhe mbajti fjalime radiofonike në programin “Deutsche Hörer!” (Dëgjues gjermanë!), duke iu drejtuar bashkëkombësve të tij me një ton shpesh paternalist, por gjithmonë me përkushtim moral.
Jeta e tij përkoi me disa nga përmbysjet më të mëdha të historisë botërore: dy luftëra botërore, rënia e Perandorisë Gjermane, ngritja e nazizmit dhe Holokausti, të cilat jo vetëm që nuk i anashkaloi, por i bëri pjesë përbërëse të krijimtarisë së tij. Në këtë sens, jeta dhe vepra e Thomas Mann-it janë të pandashme, ai ishte gjithnjë në kërkim të një përkthimi estetik për tensionet ekzistenciale të kohës së tij.
Thomas Mann ishte biri i dytë i një familjeje të pasur dhe të respektuar në Lübeck. I ati, Thomas Johann Heinrich Mann, ishte një tregtar dhe senator i qytetit, ndërsa e ëma, Julia da Silva Bruhns, kishte prejardhje nga Brazili dhe trashëgimi të përzier evropiane dhe indigjene. Kjo përzierje kulturore do të linte gjurmë të thella në personalitetin dhe universin shpirtëror të Mann-it, duke e ushqyer me një ndjeshmëri të veçantë për përkatësinë, identitetin dhe krizën e vlerave.
Mann nuk ishte vetëm një romancier i jashtëzakonshëm, por edhe një shkrimtar që krijoi një dinasti letrare: vëllai i tij Heinrich Mann ishte po ashtu një autor i rëndësishëm, ndërsa fëmijët e tij Klaus dhe Erika Mann, shkrimtarë dhe figura të njohura të emigracionit gjerman.
Pas Luftës së Dytë Botërore, Thomas Mann u përball me një marrëdhënie të ndërlikuar me Gjermaninë: edhe pse i ftuar nderi dhe i respektuar si autor klasik, ai mbeti i kujdesshëm në raport me kthimin përfundimtar në një vend që kishte përjetuar kaq shumë tragjedi. Ai zgjodhi të jetonte vitet e fundit në Zyrih, ku ndërroi jetë më 1955.
Trashëgimia e Thomas Mann është sot më e gjallë se kurrë: vepra e tij lexohet e rilexohet si një testament i thellë moral dhe estetik mbi njeriun dhe shoqërinë moderne. Në kohë krizash dhe dilemash të mëdha kulturore e politike, fjala e tij mbetet një udhërrëfyes për mendimin e lirë dhe përgjegjësinë intelektuale. Përvjetori i 150-të i lindjes së tij është jo vetëm një moment përkujtimi, por edhe një ftesë për të rimenduar vendin e letërsisë në historinë e shpirtit njerëzor.
