Albert Vataj
Në një fshat të vogël të New England-it, në vitin 1810, teksa dy burra luftonin me një sharrë të rëndë vertikale, njëri sipër, tjetri poshtë, të rraskapitur nga një punë që kërkonte më shumë fuqi se mendje, një grua po vëzhgonte në heshtje dhe me vramendjen saj, do të sillte në jetë sharrën me disk. Quhej Tabitha Babbitt (9 dhjetor 1779 – 10 dhjetor 1853). Ajo ishte endëse një anëtare e komunitetit Shaker, një bashkësi që besonte në përulësi, punë të ndershme dhe jetë të thjeshtë. Por ajo mbante brenda vetes një pyetje që shkundi gjithë këtë skenë monotone: “Pse gjithë ky mund, kur mund të bëhet ndryshe?”
E frymëzuar nga lëvizja rrethore e rrotës së saj të endjes, ajo konceptoi diçka që askush s’e kishte menduar më parë: një disk metalik me skaje të mprehta, që mund të priste drurin në të dy drejtimet, pa nevojë për forcë të tepërt, vetëm me një lëvizje të vazhdueshme. E bashkoi atë me rrotën e saj dhe krijoi sharrën e parë funksionale rrethore. Ashtu si një melodi që ngjizet nga ritmi i frymës, edhe shpikja e saj lindi nga vëzhgimi dhe përfytyrimi.
Pavarësisht dobisë së konsiderueshme të shpikjes së saj, Babbitt nuk e patentoi kurrë sharrën rrethore. Si një Shaker e devotshme, ajo iu përmbajt bindjes së komunitetit se pronësia individuale, përfshirë patentat, ishte në kundërshtim me vlerat e tyre fetare. Çdo risi konsiderohej një dhuratë për komunitetin, jo një rrugë drejt përfitimit personal. Kjo zgjedhje nënkuptonte që, ndërsa puna e saj u përdor gjerësisht dhe u ndërtua mbi të, ajo mori pak njohje formale gjatë jetës së saj. Megjithatë, koncepti i saj i sharrës rrethore shpejt u bë një element kryesor në sharrat dhe përfundimisht evoluoi në mjetet elektrike që përdorim sot.
Edhe sot, në çdo ndërtim, në çdo copë dru që pret për t’u formësuar, në çdo zë zanatçiu që lëviz një teh rrethor, është hija e një gruaje që pa përtej lodhjes, që mendoi ndryshe dhe që na dhuroi një mjet që mbolli lehtësinë në vend të mundimit.
Tabitha Babbitt nuk ishte thjesht një shpikëse. Ajo ishte një vizionare, një mendje që pa përtej asaj që ishte, për të sjellë atë që mund të bëhej.
Karriera krijuese e Tabitha Babbitt ishte thellësisht e rrënjosur në përfshirjen e saj në komunitetin Shaker të Harvardit, Massachusetts, anëtare e komunitetit të të cilit ajo u pranua më 1793. Shakers, njohur zyrtarisht si Shoqëria e Bashkuar e Besimtarëve në Shfaqjen e Dytë të Krishtit. Ata ishin të njohur për parimet e tyre egalitare, stilin e jetesës komunale dhe përkushtimin ndaj inovacionit, veçanërisht në bujqësi, ndërtim dhe zejtari. Brenda këtij mjedisi progresiv dhe të zellshëm, Babbitt lulëzoi si një krijuese mjetesh dhe zgjidhëse e aftë problemesh.
Përveç sharrës rrethore, Babbitt zhvilloi edhe pajisje të tjera praktike. Midis tyre ishte një kokë e përmirësuar rrote tjerrëse, e projektuar për ta bërë prodhimin e tekstileve më efikas. Ajo njihet gjithashtu për shpikjen e një metode të re për prodhimin e dhëmbëve artificialë, e cila lejoi rehati dhe përshtatje më të madhe, një risi përpara kohës së saj në protetikën e hershme dentare. Këto shpikje, ashtu si sharra e saj, pasqyronin vëmendjen e saj ndaj nevojave praktike të jetës së përditshme dhe talentin e saj për inxhinieri zgjidhjesh mekanike.
Shpikjet e Babbitt-it ilustrojnë se si gratë – veçanërisht ato jashtë qarqeve shkencore të elitës – kontribuan në përparimin teknologjik në Amerikën e hershme. Ajo nuk punoi në laboratorë, por në punëtori dhe hapësira të përbashkëta, duke zgjidhur probleme të botës reale me zgjuarsi praktike. Edhe pse emri i saj shpesh lihet jashtë rrëfimeve kryesore, trashëgimia e saj jeton në mjetet e përditshme që ajo ndihmoi të krijoheshin.
Kontributet e Tabitha Babbitt njihen gjithnjë e më shumë në kohët moderne, ndërsa historianët zbulojnë rolet kryesore të luajtura nga gratë dhe komunitetet fetare në shpikjet e hershme amerikane. Tabitha Babbitt tani konsiderohet si një nga shpikëset më të hershme femra të dokumentuara në Shtetet e Bashkuara dhe një pionere e inxhinierisë mekanike.
