Nga Albert Vataj
Bota e dijes, për shekuj me radhë, pretendohej si një kështjellë e pushtuar nga meshkujt, një fron ku vendoseshin vetëm ata që historia dhe shoqëria kishin pajisur me autoritet. Por ja që erdhi një grua për ta përmbysur këtë mit, për të dëshmuar se drita e mendjes nuk njeh gjini, se gjeniu nuk ka kufij biologjikë, dhe se shpirti i femrës është po aq i gatshëm të ngjizë ide dhe vizione që tronditin botën. Ajo dhe simotrat e saj, duke sfiduar një univers të dominuar nga meshkujt, treguan se gruas nuk i mjafton vetëm roli i amvisës e i nënës, por se ajo mund të jetë edhe mendimtare, shpikëse, krijuese, madje gjeni.
Një nga këto gra është Marilyn vos Savant, e cila mban rekordin e IQ-së më të lartë të regjistruar ndonjëherë: një shifër marramendëse prej 228, që tejkalon pa mëdyshje Einstein-in, Hawking-un e Musk-un. Dhe megjithatë, paradoksi i jetës së saj nuk qëndron vetëm në lartësinë e mendjes, por edhe në përbuzjen dhe talljet që ajo ka duruar, thjesht pse guxoi të mendonte ndryshe.
Marilyn lindi më 11 gusht 1946 në St. Louis, Missouri. Që në fëmijëri, ajo shfaqi shenja të një intelekti të pazakontë: në moshën 10-vjeçare kishte lexuar të gjithë Encyclopedia Britannica dhe ishte në gjendje të memorizonte libra të tërë. Por në një botë që ende shihte tek vajza një krijesë të destinuar për heshtje e nënshtrim, dhuntia e saj nuk u pa si dhuratë, por si një kuriozitet i padobishëm. “Askush nuk i kushtoi shumë vëmendje, kryesisht sepse isha vajzë. Dhe unë e pranova këtë,” kujtonte ajo me dhimbje.
Shkolla e zakonshme, universiteti i lënë përgjysmë për të ndihmuar në biznesin e familjes, një jetë që rrezikonte të kalonte në harresë. Por fati e priste. Në vitin 1985, ajo nisi të shkruante për revistën Parade, në rubrikën “Ask Marilyn”, ku iu përgjigjej pyetjeve mbi matematikën, logjikën, filozofinë dhe kuriozitete të jetës së përditshme. Aty, gjenialiteti i saj mori formë publike.
Por fama u shoqërua edhe me një furtunë. Në vitin 1990, ajo u gjend në qendër të një polemike të bujshme për shkak të Problemit Monty Hall. Marilyn guxoi të thoshte se lojtari duhet të ndërrojë zgjedhjen për të rritur shanset e fitores, një zgjidhje matematikisht e saktë, por e pakuptuar nga turma. Mbi 10,000 letra i mbërritën, shumica prej tyre plot ironi e mllef, madje edhe nga profesorë e akademikë që e quanin të gabuar. Por koha i dha të drejtë: simulimet, eksperimentet dhe deri te emisioni MythBusters provuan vërtetësinë e saj. Ishte triumfi i logjikës mbi dogmën, i guximit mbi konformizmin.
Marilyn u martua me Robert Jarvik, shpikës i zemrës artificiale Jarvik-7, dhe vazhdon të jetë një zë i fortë për mendimin kritik, për fuqinë e arsyes dhe për pavarësinë intelektuale. Ajo shpesh ka shprehur zhgënjimin e saj me sistemin arsimor amerikan, duke e akuzuar se ngufat mendimin e lirë dhe krijues.
Historia e saj nuk është thjesht biografia e një gruaje me IQ rekord. Është rrëfimi i një udhe të mundimshme, ku gjenialiteti nuk u përkul përpara talljes, ku intuita triumfoi mbi skepticizmin, ku një grua dëshmoi se arsyeja është universale, dhe mendja femërore është po aq yll ndriçues në qiellin e dijes.
Marilyn vos Savant mbetet një figurë frymëzuese për të gjithë ata që besojnë te forca e mendimit logjik, kuraja e së vërtetës dhe bukuria e inteligjencës njerëzore që sfidon çdo paragjykim.
