NJE BRITME NGA LETERSIA QE DEGJOHET EDHE SOT
“Kush jeni ju? nga vini?”
Gwynplaine u përgjigj,- “Nga thellësia.”
Dhe duke përthyer krahët, shikoi zotërit.
“Kush jam unë? Unë jam mjerim. Zotërinjtë e mi, kam një fjalë për t’ju thënë.”
Gwynplaine vazhdoi:
– “Zotërinjtë e mi, është mirë se ju jeni shumë të vendosur. Ne duhet të besojmë se Perëndia ka arsyet e Tij që duhet të jetë kështu. Ju keni fuqi, pasuri, kënaqësi, diellin që shkëlqen gjithmonë në zenitin tuaj; autoritet i pakufishëm, kënaqësi pa thumbim dhe harresë totale e të tjerëve. Kështu qoftë. Por ka diçka poshtë jush – mbi ju, mund të jetë. Zotërinjtë e mi, unë ju sjell lajme – lajme për ekzistencën e njerëzimit.”
“Unë jam ai që del nga thellësia. Zotërinj, ju jeni të mëdhenj dhe të pasur. Aty qëndron rreziku juaj. Ju përfitoni nga nata; por kujdes! Agimi është i plotfuqishëm. Ju nuk mund të mbizotëroni mbi të. Po vjen. Jo! ka ardhur.
Brenda saj është dita-pranvera e dritës së parezistueshme. Dhe kush do ta pengojë atë hove që të hedhin diellin në qiell?
Dielli për të cilin flas ka të drejtë.
Ju jeni Privilegj.
Dridhuni!
I zoti i vërtetë i shtëpisë është gati të trokasë në derë.
Cili është babai i Privilegjit? Shansi.
Cili është djali i tij? Abuzimi.
As Shansi dhe as Abuzimi nuk janë të qëndrueshëm. Për të dy, një e nesërme e errët është afër.
Unë kam ardhur për t’ju paralajmëruar.
Unë kam ardhur për të fajësuar lumturinë tuaj.
Është krijuar nga mjerimi i fqinjit tuaj.
Ju keni gjithçka, dhe se gjithçka përbëhet nga asgjëja e të tjerëve.
Zotërinj, unë jam një avokat pa shpresë, që mbroj një kauzë që ka humbur; por kjo arsye Perëndia do të fitojë në apel.
Sa për mua, unë jam vetëm një zë.
Njerëzimi është një gojë, klithma e së cilës jam unë. Do të më dëgjoni! Unë jam gati të hap para jush, bashkëmoshatarë të Anglisë, gjyqin e madhe e popullit; i atij sovrani që është subjekt; të atij krimineli që është gjykatësi.
Jam rënduar nën ngarkesën e gjithë asaj që kam për të thënë.
Ku të filloj? nuk e di.
Unë kam mbledhur së bashku, në përhapjen e madhe të vuajtjeve, lutjet e mia të panumërta dhe të shpërndara.
Çfarë të bëj me ta tani? Ata më pushtojnë dhe unë duhet t’i hedh tek ju në një masë të hutuar. A e parashikova këtë? Jo. Jeni i habitur. Kështu jam edhe unë. Dje isha një breg mali; sot jam bashkëmoshatar. Lojë e thellë. Nga kush? E të panjohurës. Le të dridhemi të gjithë. Zotërinj, i gjithë qielli blu është për ju.
Nga ky univers i pamasë ju shihni veç rrezet e diellit. Më besoni, ajo ka hijet e saj. Mes jush unë quhem Lord Fermain Clancharlie; por emri im i vërtetë është ai i varfërisë – Gwynplaine.
Unë jam një gjë e mjerë e gdhendur prej gjërave nga të cilat janë bërë të mëdhenjtë, sepse e tillë ishte kënaqësia e një mbreti. Kjo është historia ime.
Shumë prej jush e njihnin babanë tim. Unë nuk e njihja atë. Lidhja e tij me ju ishte prejardhja e tij feudale; i jashtëligjshmi i tij është lidhja mes meje dhe atij.
Ajo që donte Zoti ishte mirë. Më hodhën në humnerë. Për çfarë qëllimi? Për të kërkuar thellësitë e saj. Unë jam një zhytës dhe kam sjellë përsëri perlën, të vërtetën. Unë flas, sepse e di se ç’them. Ju do të më dëgjoni, zotërit e mi. Kam parë, kam ndjerë!
Vuajtja nuk është një fjalë e thjeshtë, ju të lumtur!
Varfëria në të cilën jam rritur; dimri më ka ngrirë; urinë e kam shijuar; përbuzje kam vuajtur; murtaja që kam pësuar; turp që kam pirë. Dhe unë do t’i vjellë të gjitha këto para teje dhe ky derdhje e çdo mjerimi do të njollosë këmbët dhe flakën tuaj rreth tyre.
Unë hezitova para se të lejoja veten të më sillnin në vendin ku jam tani, sepse kam detyra ndaj të tjerëve gjetkë dhe zemra ime nuk është këtu. Ajo që kaloi brenda meje nuk ka të bëjë me ty. Kur burri të cilin ju e quani Usher i Shufrës së Zezë, erdhi të më kërkonte me urdhër të gruas që ju e quani Mbretëreshë, për një moment më lindi ideja që do të refuzoja të vija.
Por m’u duk se dora e fshehur e Zotit më shtyu në vend dhe unë iu binda. Ndjeva se duhet të vija mes jush. Pse? Për shkak të leckave të mia të djeshme. Pikërisht për të ngritur zërin mes atyre që kanë ngrënë, Zoti më ka përzier me të uriturit. Oh, ki mëshirë!
Për këtë botë fatale, të cilës ju besoni se i përkisni, nuk dini asgjë. E vendosur kaq lart, ju jeni jashtë saj. Por unë do t’ju tregoj se çfarë është. Kam pasur mjaft përvojë. Unë vij nga presioni i këmbëve tuaja. Unë mund t’ju them peshën tuaj. O ju që jeni mjeshtër, a e dini se çfarë jeni? a e sheh ç’farë po bën? Jo. Oh, është e tmerrshme! Një natë, një natë stuhi, një fëmijë i vogël i shkretë, një jetim i vetëm në krijimin e pamat, bëra hyrjen time në atë errësirë që ju e quani shoqëri. Gjëja e parë që pashë ishte ligji, nën formën e një xhelati; e dyta ishte pasuria, pasuria juaj, nën formën e një gruaje të vdekur nga të ftohtit dhe uria; e treta, e ardhmja, nën formën e një fëmije të lënë për të vdekur; e katërta, mirësia, e vërteta dhe drejtësia, nën figurën e një vagabondi, miku dhe shoku i vetëm i të cilit ishte një ujk.”
[…]
“Pra, ju ofendoni mjerimin! Heshtje, moshatarë të Anglisë!
Gjyqtarë, dëgjoni lutjen time! Oh, të bëj të mendosh, ki mëshirë. Mëshirë për kë? Mëshirë për veten tuaj. Kush është në rrezik? Ju vetë! A nuk e shihni se jeni në një ekuilibër dhe se në njërën peshore është fuqia juaj dhe në tjetrën përgjegjësia juaj?
Është Zoti ai që po ju peshon. Oh, mos qesh. Mendoni. Dridhja e ndërgjegjes suaj është lëkundje e peshores në të cilën Zoti po peshon veprimet tuaja. Ju nuk jeni të këqij; ju jeni si burrat e tjerë, as më mirë as më keq. Ju besoni se jeni perëndi; por nesër të sëmuresh dhe shiko hyjninë tënde të dridhet nga ethet! Vlejmë njëra sa tjetra.
I drejtohem njerëzve të ndershëm; te tilla ka këtu. I drejtohem intelekteve të larta; te tilla ka këtu. I drejtohem shpirtrave bujarë; te tilla ka këtu.
Ju jeni baballarë, bij dhe vëllezër; prandaj prekesh shpesh. Ai prej jush që ka parë këtë mëngjes zgjimin e fëmijës së tij të vogël është një njeri i mirë. Zemrat janë të gjitha njësoj. Njerëzimi nuk është gjë tjetër veçse një zemër.
Mes atyre që shtypin dhe atyre që janë të shtypur ka vetëm një ndryshim në vend. Këmbët e tua shkelin mbi kokat e njerëzve. Faji nuk është i yti; është ai i Babelit social. Ndërtesa është me defekt dhe jashtë pingulit. Një kat ul tjetrin.
Dëgjoni, dhe unë do t’ju them se çfarë të bëni. Oh! si jeni të fuqishëm, jini vëllazëror; pasi je i madh, ji i butë.
Sikur ta dinit atë që kam parë! Mjerisht, çfarë zymtësie ka poshtë! Njerëzit janë në një birucë. Sa shumë janë të dënuar që janë të pafajshëm! Pa dritë dite, pa ajër, pa virtyt! Ata janë pa shpresë, e megjithatë – ekziston rreziku – ata presin diçka. Kupto gjithë këtë mjerim. Ka qenie që jetojnë në vdekje.
Ka vajza të vogla që në moshën dymbëdhjetë vjeç fillojnë me prostitucion dhe përfundojnë në pleqëri në njëzet. Sa i përket ashpërsisë së kodit penal, ata janë të frikësuar. Unë flas disi rastësisht dhe nuk i zgjedh fjalët e mia. Unë them gjithçka që më vjen në kokë. Jo më vonë se dje, unë që qëndroj këtu pashë një burrë të shtrirë në zinxhirë, lakuriq, me gurë të grumbulluar në gjoks, të mbaruar në tortura. A dini për këto gjëra? Jo. Nëse do ta dinit se çfarë po ndodh, nuk do të guxonit të ishit të lumtur.
Kush prej jush ka qenë në Newcastle-upon-Tyne? Aty, në miniera, ka burra që përtypin thëngjij për të mbushur stomakun dhe për të mashtruar urinë.
Shiko këtu! në Lancashire, Ribblechester është fundosur, nga varfëria, nga një qytet në një fshat. Unë nuk shoh që Princi George i Danimarkës kërkon njëqind mijë paund shtesë. Unë duhet të preferoj të marr një të sëmurë të varfër në spital, pa e detyruar atë të paguajë paraprakisht shpenzimet e funeralit.
Në Carnarvon dhe në Strathmore, si dhe në Strathbickan, rraskapitja e të varfërve është e tmerrshme. Në Stratford ata nuk mund ta thajnë kënetën për mungesë parash.
Fabrikat janë mbyllur në të gjithë Lancashire. Kudo ka përtaci të detyruar. A e dini se peshkatarët e harengës në Harlech hanë bar kur peshkimi dështon?
A e dini se në Burton-Lazars ka ende lebrozë të izoluar, mbi të cilët qëllojnë nëse largohen nga shtëpitë e tyre të cirk!
Në Ailesbury, një qytet ku njëri prej jush është zot, varfëria është kronike.
Në Penkridge, në Coventry, ku sapo keni pajisur një katedrale dhe keni pasuruar një peshkop, nuk ka shtretër në kabina dhe ata hapin gropa në tokë ku do t’i vendosin fëmijët e vegjël të shtrihen, në mënyrë që në vend që të fillonin jetën në djepin e nisin në varr.
Unë i kam parë këto gjëra! Zotërinjtë e mi, a e dini se kush i paguan taksat që votoni? Të vdekurit! Mjerisht! ju mashtroni veten. Po shkoni në rrugën e gabuar. Ju rritni varfërinë e të varfërve për të rritur pasurinë e të pasurve. Ju duhet të bëni të kundërtën. Çfarë! merr nga punëtori për t’i dhënë përtacit, merr nga i këputuri për t’i dhënë të veshurit; merr nga lypësi për t’ia dhënë princit! Oh po!
Unë kam gjak të vjetër republikan në venat e mia. Kam tmerr nga këto gjëra. Sa i mashtroj mbretërit! Dhe sa të paturpshme janë gratë!
Më kanë thënë një histori e trishtë. Sa e urrej Charles II.
Një grua të cilën babai im e donte ia dha veten atij mbreti, ndërsa babai im po vdiste në mërgim. Prostituta! Charles II., James II.! Pas një shakaje, një i poshtër. Çfarë ka në një mbret? Një burrë, i dobët dhe i përbuzur, i nënshtruar nevojave dhe dobësive. Çfarë dobie ka një mbret? Ju kultivoni atë mbretërinë e parazitëve; ti bën gjarpërinjt e atij krimbi, dragoit të atij insekti.
O mëshirë për të varfërit! Rritni peshën e taksave për fitimin e fronit. Shikoni ligjet që vendosni. Kini kujdes për tufat e vuajtura që shtypni. Hidhni sytë poshtë. Shikoni se çfarë është në këmbët tuaja.
O ju të mëdhenj, ka të vegjël. Ki mëshirë! po, kini mëshirë për veten tuaj; sepse populli është në agoninë e tij dhe kur vdes pjesa e poshtme e trungut, vdesin edhe pjesët e larta. Vdekja nuk kursen asnjë gjymtyrë. Kur vjen nata, askush nuk mund ta mbajë cepin e dritës së ditës. Jeni egoist? pastaj shpëtoni të tjerët. Shkatërrimi i anijes nuk mund të jetë një çështje indiferente për asnjë pasagjer. Nuk mund të ketë asnjë rrënim për disa që nuk është rrënim për të gjithë. O besoni, humnera gërvishtet për të gjithë!”
[…]
“Sa homoseksualë janë këta burra! Qoftë kështu. Këtu është ironia ballë për ballë me agoninë; një tallje që tallte rrahjen e vdekjes. Ata janë të plotfuqishëm. Ndoshta kështu; qoftë kështu. Ne do të shohim. Ja! Unë jam një prej tyre; por edhe unë jam njëri prej jush, o të varfër! Më shiti një mbret. Më strehoi një i varfër. Kush më gjymtoi? Një princ. Kush më shëroi dhe më ushqeu? Një i varfër. Unë jam Lord Clancharlie; por unë jam ende Gwynplaine. Unë zë vendin tim midis të mëdhenjve; por unë i përkas të mesmes. Unë jam ndër ata që gëzohen; por unë jam me ata që vuajnë. Oh, ky sistem i shoqërisë është fals! Një ditë do të vijë ajo që është e vërtetë. Atëherë nuk do të ketë më zotër dhe do të ketë njerëz të lirë dhe të gjallë. Nuk do të ketë më mjeshtër; do të ketë baballarë. E tillë është e ardhmja. Nuk ka më sexhde; jo më poshtërsi; jo më injorancë; jo më kafshë barre njerëzore; jo më oborrtarë; jo më toadies; jo më mbretër; por Dritë! Ndërkohë, më shihni këtu. Unë kam të drejtë dhe do ta përdor. A është e drejtë? Jo, nëse e përdor për vete; po, nëse e përdor për të gjithë. Unë do të flas me ju, zotërinjtë e mi, duke qenë një prej jush. O vëllezërit e mi poshtë, do t’u tregoj për lakuriqësinë tuaj. Do të ngrihem me një tufë leckash të popullit në dorë. Do të shkund mbi zotërinjtë mjerimin e skllevërve; dhe këta të favorizuar dhe arrogantë nuk do të mund t’i shpëtojnë më kujtimit të të mjerit, as princave nga kruarja e të varfërve; dhe aq më keq, nëse është kafshimi i parazitëve; dhe aq më mirë, nëse i zgjon luanët nga gjumi.”
[…]
“Çfarë po bëj këtu? Unë kam ardhur për të qenë një tmerr për ju! Unë jam një përbindësh, a thua? Jo! Unë jam populli! Unë jam një përjashtim? Jo! Unë jam rregulli; ju jeni përjashtim! Ti je kimera; Unë jam realiteti! Unë jam njeriu i frikshëm që qesh! Kush qesh me çfarë? Tek ju, tek ai vetë, në gjithçka! Cila është e qeshura e tij? Krimi yt dhe mundimi i tij! Ai krim që ai të hedh në kokë! Atë dënim që të pështyn në fytyrë! Unë qesh, dhe kjo do të thotë që unë qaj!”
[…]
“Këtë të qeshurën që është në fytyrën time një mbret e vendosi atje. Kjo e qeshur shpreh shkretimin e njerëzimit. Kjo e qeshur do të thotë urrejtje, heshtje e detyruar, zemërim, dëshpërim. Kjo e qeshur është prodhim i torturës. Kjo e qeshur është një e qeshur e detyruar.
Nëse Satani do të shënohej me këtë të qeshur, do ta bindte Zotin. Por i Përjetshmi nuk është si ata që humbasin. Duke qenë absolut, ai është i drejtë; dhe Perëndia i urren veprat e mbretërve.
Oh! ju më merrni për një përjashtim; por unë jam një simbol.
O burra të plotfuqishëm, budallenj që jeni! hap sytë. Unë jam mishërimi i të gjithëve. Unë përfaqësoj njerëzimin, siç e kanë bërë zotërinjtë e tij. Njerëzimi është gjymtuar. Ajo që më është bërë mua, më është bërë. Në të është deformuar e drejta, drejtësia, e vërteta, arsyeja, inteligjenca, siç janë deformuar tek unë sytë, hundët dhe veshët; zemra e saj është bërë një fundosje pasioni dhe dhimbjeje, si e imja, dhe, si e imja, tiparet e saj janë fshehur në një maskë gëzimi.
Aty ku Perëndia kishte vendosur gishtin e tij, mbreti vendosi manualin e tij të shenjave. Mbivendosje monstruoze! Peshkopët, bashkëmoshatarët dhe princat, populli është një det vuajtjesh, i buzëqeshur në sipërfaqe.
Zotërinjtë e mi, ju them se njerëzit janë si unë. Sot ju i shtypni ata; sot ti mallesh me mua. Por e ardhmja është shkrirja ogurzi, në të cilën ajo që ishte si gur do të bëhet valë. Shfaqja e fortësisë shkrihet në lëng. Një çarje në akull dhe gjithçka ka mbaruar. Do të vijë një orë kur shtrëngimi do të shkatërrojë shtypjen tuaj; kur një ulërimë e zemëruar do t’i përgjigjet talljeve tuaja. Jo, ajo orë erdhi! Ti ishe prej tij, o babai im!
Ajo orë e Zotit erdhi dhe u quajt Republikë!
U shkatërrua, por do të kthehet. Ndërkohë, mos harroni se linja e mbretërve të armatosur me shpatë u thye nga Cromwell, i armatosur me sëpatë. Dridhuni!
Zgjidhjet e pakorruptueshme janë në dorë: kthetrat e prera po rriten përsëri; gjuhët që u shqyen po notojnë, po kthehen në gjuhë zjarri dhe, të shpërndara nga fryma e errësirës, po bërtasin në pafundësi; ata që janë të uritur po tregojnë dhëmbët e tyre boshe; qiejt e rremë, të ndërtuar mbi ferr të vërtetë, po lëkunden.
Populli është duke vuajtur – ata po vuajnë; dhe ajo që është në lartësi lëkundet, dhe ajo që është poshtë gezohet. Errësira kërkon ndryshimin e saj në dritë; të mallkuarit diskutojnë të zgjedhurit.
Ja! është ardhja e njerëzve, ngjitja e njerëzimit, fillimi i fundit, agimi i kuq i katastrofës!
Po, të gjitha këto janë në këtë të qeshurën time, me të cilën qesh sot! Londra është një festë e përhershme. Qoftë kështu.
Nga njëri skaj në tjetrin, Anglia kumbon me brohoritje. Epo! por dëgjoni. Gjithçka që sheh jam unë. Ti ke fetat e tua – ato janë qeshja ime; ju keni gëzimet tuaja publike – ato janë qeshja ime; ju keni dasmat, shenjtërimin dhe kurorëzimin tuaj – ato janë qeshja ime. Lindjet e princave tuaj janë qeshja ime. Por mbi ty është rrufeja – është e qeshura ime.”
***
Nga Romani i Victor Hugo, “Njeriu që qesh” - Gwynplaine, në Pjesën 2, Libri 8, Kapitulli VII,
“Njeriu që qesh”, i botuar gjithashtu nën titullin “By Order of the King” është një roman nga Victor Hugo, i botuar fillimisht në prill 1869 me titullin frëngjisht L’Homme qui rit. Ngjarjet e këtij romani zhvillohen në Angli, duke filluar nga viti 1690 dhe shtrihet në fillimin e mbretërimit të shekullit të 18-të të mbretëreshës Anne. Ai përshkruan mbretërinë e Anglisë dhe aristokracinë e asaj kohe, sa mizore aq dhe të etur për pushtet. Hugo synonte paralele me Francën e Louis-Philippe dhe Regence.
Romani ka të bëjë me jetën e një fisniku të ri, i njohur gjithashtu si Gwynplaine, i shpërfytyruar si fëmijë (me urdhër të mbretit), i cili udhëton me mbrojtësin dhe shoqëruesin e tij, filozofin vagabond Ursus dhe Dea, vajzën e vogël që ai shpëton gjatë një stuhi. Romani është i famshëm për fytyrën e gjymtuar të Gwynplaine, të ngulur në një të qeshur të përhershme. Libri ka frymëzuar shumë artistë, dramaturgë dhe kineast.
Foto nga Wikipedia, “At the Green Box.”, ballina e vëllimit II të përkthimit në anglisht të vitit 1869.
