Fituesi i çmimit Nobel në letërsinë, shkrimtari dhe gazetari amerikan, Ernest Hemingway krijon një stil të ri të shkruari, të quajtur “Teoria e Ajsbergut”, i cili e përqendron vëmendjen në elemente në dukje sipërfaqësore, me qasje shmangien e të shprehurit të qartë të problemeve të trajtuara. Proza e tij dallohet menjëherë për energjinë e gjuhës, përdorimin thelbësor të mbiemrave dhe përdorimin e fjalive të shkurtra dhe ritmike, në të cilat përqendrohen veprimet dhe jo reflektimet.
Në të vërtetë, Hemingway beson se kuptimi më i thellë i një historie, nuk duhet kuptuar lehtë, por duhet të shkëlqejë në mënyrë implicite. Disa kritikë argumentojnë se shkrimtari e ka përdorur këtë metodë stilistike jo vetëm për përvojën e tij në gazetari, në të cilën aftësia për të sintetizuar luan një rol themelor, por edhe për t’u larguar nga personazhet e krijuar.
Etiketimi i shkrimtarit të “thjeshtë”, që i bëhet ndonjëherë, është mjaft sipërfaqësor; Hemingway rishikon me obsesion punën e tij, duke përzgjedhur me kujdes elementët thelbësorë për të treguar historinë dhe duke eliminuar kështu detajet jo thelbësore. Rezultati i kësaj pune të palodhur është një prozë shumë origjinale që i redukton fjalët në minimum, sintaksisht të thjeshta, pa njolla dhe me dialog konciz.
Asnjëherë i tepërt dhe i maturuar, ai ndonjëherë përdor teknikën narrative të “rrjedhës së ndërgjegjes”, të adoptuar nga James Joyce dhe Virginia Woolf, përsos me mjeshtëri krijimin e dialogëve realistë në të cilët mbizotëron “të pathënat”, duke treguar kufijtë e komunikimit njerëzor, dhe ndonjëherë duke vënë në pah mënyrën e të folurit të personazheve të krijuar, duke e konsideruar atë shumë më të rëndësishme se çfarë thonë ata. Siç pohon ai vetë, forca e një historie vjen nga ajo që është lënë jashtë dhe, në këtë drejtim, ai ilustron origjinalitetin e teknikës së tij me shembullin e njohur të ajsbergut: ne shohim vetëm një të tetën e asaj që del nga uji, pjesa tjetër është e zhytura që i japin forcë dhe madhështi.
Edhe pse introspeksioni është reduktuar në minimum dhe sekuenca, dialog-veprim mbizotëron, Hemingway arrin të tregojë në mënyrë të thjeshtë edhe personazhin më kompleks, më të pakapshmin nga emocionet apo situatat më të vështira, duke treguar një aftësi të shkëlqyer në karakterizimi i personazheve. Hemingway i shtjellon ngjarjet sepse ai në thelb dëshiron t’i tregojë faktet ashtu siç janë, edhe në brutalitetin e tyre, dhe zgjedh me kujdes atë që një personazh zgjedh të thotë, duke na lejuar mezi të hamendësojmë aspektin më të rëndësishëm të gjuhës njerëzore: atë “të pathënën” që vendos dhe zbulojnë konfliktin e brendshëm. Ndonjëherë personazhet e tij thonë vetëm atë që ata mendojnë se tjetri dëshiron të dëgjojë, duke arritur të kapin kompleksitetin e komunikimit njerëzor përmes hollësisë dhe nënkuptimit të drejtpërdrejtë të fjalës.
Poeti amerikan Archibald MacLeish shkroi për Hemingway-in kështu: «[…] puna e tij pasqyronte sinqerisht dhe pa retorikë veset, virtytet dhe humanizmin thelbësor të njerëzve mes të cilëve ai kishte jetuar […] forca dhe gjallëria e shkrimeve të tij ishte aq i fuqishëm sa të mund të thyejë barrierat e gjuhës dhe mjegullën e mistifikimeve”.
Një tjetër gjeni i padiskutueshëm i të ashtuquajturit “Brezi i Humbur”, i cili përfshin gjigantë letrarë të kalibrit të Francis Scott Fitzgerald, John Steinbeck, Henry Miller dhe Thomas Eliot, veprat e tij konsiderohen tashmë piketa të vërteta të letërsisë botërore dhe jeta e tij, jashtëzakonisht aventureske dhe plot udhëtime, konflikte e lidhje dashurie, përpjekje për t’u lidhur me atë të shkrimtarit të zakonshëm para një tavoline dhe një fletë bosh për të mbushur. Ndonjëherë, nëse shohim një foto të tij përballë makinës së shkrimit, pyesim veten se si ia doli të gjente kohën për të na dhuruar vepra me kaq vlerë.
Në prodhimet e tij shfaqet pothuajse gjithmonë modeli i burrit të guximshëm, i cili e konsideron të natyrshme të veprojë për të përmbushur një detyrë, cilido qoftë çmimi për të paguar. Vetë shkrimtari përpiqet të udhëheqë ekzistencën e tij si personazhet idealë që krijon, duke u përpjekur gjithmonë të japë një imazh të guximshëm, luftarak dhe të paaftë për t’iu dorëzuar çdo shtypjeje. I bindur plotësisht se është në gjendje të dallojë atë që është e saktë nga ajo që është e gabuar dhe që nuk sjell ndonjë përmirësim në shoqëri, ai ia cakton figurat negative dhe frikacake që shfaqen në shkrimet e tij në një jetë të trishtuar dhe të parashikueshme.
I pasionuar pas ndeshjeve me dema, gjuetisë dhe sfidave të peshkimit, ai nuk heziton kurrë të godasë me grusht këdo që e ofendon. Dashamir i rrezikut dhe aventurës, ai kënaqet me tërheqjen e grave dhe i jep konsumit të tij të lartë të alkoolit një dritë heroike dhe legjendare. Temat që trajton Hemingway në librat e tij kanë të bëjnë kryesisht me natyrën, luftën, pasionin, dashurinë dhe vdekjen. Marrëdhënia midis njeriut dhe natyrës e sheh këtë të fundit si të “pamposhtur” dhe, megjithëse njeriu bën gjithçka për ta kundërshtuar atë, ai gjithmonë detyrohet të dorëzohet para forcës së saj të pakufishme. I vetëdijshëm për të qenë të pambrojtur para fuqisë së tij, njeriu e shpreh madhështinë e tij me guximin për të pranuar fatin e tij me dinjitet dhe me respekt të madh për çdo kundërshtar që lufton me nder kundër një natyre që është e pamundur të mposhtet dhe duke parë përtej instinktit të mbijetesës, të natyrshme në të gjithë ne. Burrat dhe kafshët.
Por nuk është vetëm tema e marrëdhënies njeri-natyrë që mbizotëron në veprat e tij. Hemingway gjithashtu rrëfen dhunën dhe brutalitetin e luftës, jo vetëm sepse shpirti i tij jashtëzakonisht i ndjeshëm është i indinjuar nga mizoria e parë në fushat e betejës, por edhe sepse ai është i magjepsur nga kjo temë, e cila përmban tema të shumta për të reflektuar dhe hetuar gjendjet ekstreme emocionale të njerëzve gjatë veprime me tension të veçantë psikofizik. Nuk ka poezi në një akt kaq të neveritshëm sa lufta dhe shkrimtari ynë me të vërtetë i tregon detajet më rrëqethëse në mënyrë të thatë dhe realiste.
Megjithatë, ai arrin të përmbysë stereotipet e rrëfimit të luftës duke nënvizuar se, ndryshe nga sa thonë shumë, luftëtari nuk brutalizohet nga ajo që i shohin sytë dhe, para çdo aksioni lufte, solidariteti me të tjerët përballë një jete të pakuptimtë. Autori ynë nënvizon shpesh këtë në dialogët që krijon. Ato ndjenja të vëllazërisë, dashurisë dhe pasionit që shpesh i mbajmë të fshehura për t’u mbrojtur nga hidhësia e jetës, shfaqen pikërisht në momentet më të vështira.
Vepra e Hemingway duket se insinuon veten pothuajse fshehurazi në një ekzistencë të plotë dhe pasionante në kundërshtim të vazhdueshëm të vdekjes. E tij është një letërsi që kthehet në një emanacion të jetës së tij, duke lënë të dalin në pah mospërputhjet e një njeriu të torturuar, në përballje e vazhdueshme me një botë që përforcon mundimin e tij ekzistencial dhe atë ndjenjë pafuqie që do ta shoqërojë gjatë gjithë jetës. Siç ndodh me heronjtë e tij, përçmues të rrezikut dhe që synojnë të jetojnë një ekzistencë të jetuar, luftëtarë të mposhtur nga jeta, kurrë frikacakë apo ” fitues që nuk marrin asgjë nga fitorja e tyre”. Burra që jetojnë vërtetë dhe që nuk humbasin në anonimitetin e masës konformiste.
Përgatiti: Albert Vataj
