Albert Vataj
Nuk mund të mos jesh i trishtuar, të mos pësosh një sulm makthi, ndërsa përcjell tragjizmin e kësaj dite në sytë e atyre personazheve, të cilat piktori rusa i ka jetësuar për të krijuar, dhe dhuruar botës së artit, një tablo që të shtang, një kanavacë që lëviz në kohë dhe vërshon në dhimbje, një pikturë që ka kaq shumë sy të çakërdisur, lutje përgjëruese dhe lot. Një fund që mishëron tmerrin e gjithëkohjeve dhe që pulson në gjakun e njeriut, i cili duke u dorëzuar shpërfaq me një ndjesi të thellë dhe shpuese, gjithë atë barrë dhimbje dhe frike. Edhe sot zjarri i atij Vezuvi që varrosi në hi dhe magmë, Pompei, lexohet kaq i qartë dhe ndjehet kaq i dhimbshëm, përmes dramacitetit që rusi Karl Bryullov ngjizi këtë moment të mbetur fakt historik dhe dëshmim arkeologjik.
“Dita e Fundit e Pompeit” është një pikturë e madhe në kanavacë dhe më e rëndësishmja e realizuar nga artisti rus Karl Bryullov, në periudhën ndërvitase, 1830-33.
Bryullov vizitoi vendin e Pompeit në vitin 1828, duke e bërë skica të shumta që pasqyrojnë ngjarjen e përbindshme të vitit 79 CE, kohë kur shpërthimi Vezuvit solli fundin, jo vetëm të një qyteti, por të një dëshmie të jashtëzakonshëm qytetërimi, që u varros në hirin dhe llavën e shpërthimit.
Kanavacë e përfunduar u ekspozua spariherë në Romë, për të patur një shqyrtim marramendës të kritikëve dhe pas kësaj u transportua në Paris, për t’u shfaqur në Luvër.
“Dita e Fundit e Pompeit” -1830-33 është vepra e parë artistike ruse që shkaktoi një interes të tillë jashtë vendit. Ajo lindi nga një poezi antologjike nga Aleksandër Pushkin, dhe frymëzoi romanin jashtëzakonisht të suksesshëm, “Ditët e fundit të Pompeit” nga Edward Bulwer-Lytton, i cili e pa atë në Romë.
Një tjetër autor britanik, Sir walter Scott, deklaroi se nuk ishte një pikturë e zakonshme, por një epikë me ngjyra. Tema është klasike, por trajtimi dramatik i Bryullovit dhe përdorimi bujar i chiaroscuro-s, e bëjnë atë më të avancuar nga stili neoklasik. Në fakt, “Dita e Fundit e Pompeit” ilustron shumë nga karakteristikat e Romantizmit, pasi ajo manifestohet në artin rus, përfshirë dramën, realizmin e shkaktuar me idealizëm, rritjen e interesit për natyrën dhe një dashuri të zellshme për subjektet historike.
Komisioneri, Princi Anatole Demidov, ia dhuroi pikturën Nikollës I të Rusisë që e shfaqi atë në Akademinë Perandorake të Arteve, për udhëzimet e piktorëve të rinj. Për të paraqitur pikturën në një audiencë më të gjerë, kanavaca u transferua në Muzeun Rus për ceremoninë e hapjes së muzeut në vitin 1895.
Karl Bryullov përfshiu në këtë tablo edhe veten, të cilën e vendosi në një kënd të sipërm të majtë të pikturës, nën shkallët e rrëpirave, një nga disa përqendrimet në imazh, por jo edhe aq lehtë për tu identifikuar. Kjo pikturë jo vetëm ishte e para dhe më e diskutuara e artistëve rus në arenën e madhe të kritikës së artit dhe galeritë preztigjoze të botës, por ajo është ndoshta e vetmja që arrin të përcjellë me vërtetësi tragjike një nga ditët më të makthshme të historisë së botës, siç ishte ajo e fundit të Pompeit.
Albert Vataj
