Në gusht të vitit 1938, kapiteni Paul Grüninger qëndronte në kufirin zviceran në St. Gallen dhe shihte botën duke u shembur, teksa mijëra familje hebreje mbërrinin nga Austria, të dëshpëruara për t’i shpëtuar terrorit nazist.
Qeveria zvicerane sapo kishte dhënë një urdhër të ftohtë dhe çnjerëzor: Të mbylleshin kufijtë dhe të gjithë të ktheheshin pas. Por Paul e dinte se zbatimi i këtij urdhri do të thoshte dërgim i njerëzve të pafajshëm drejt një vdekjeje të sigurt.
Ai zgjodhi të bëhej kriminel në emër të njerëzimit. Nisi një operacion të gjerë në hije, duke datuar prapa vulat e hyrjes dhe duke falsifikuar firma, për ta bërë të dukej sikur këto familje kishin hyrë në Zvicër në një kohë kur kjo ishte ende e ligjshme.
Shpesh përdorte paratë e tij personale për të blerë pallto dhe ushqim për refugjatët që mbërrinin në kufi pa absolutisht asgjë. Ky nuk ishte një sekret që e mbante vetëm për vete, pasi duhej të lundronte vazhdimisht brenda një strukture policore ku shumë nga vartësit e tij ishin gati ta denonconin.
Kur autoritetet më në fund e zbuluan, ai kishte shpëtuar tashmë 3.600 jetë.
Shkalla e jashtëzakonshme e asaj që Paul arriti brenda atyre pak muajve është pothuajse e pamundur për t’u përfytyruar, sidomos po të kemi parasysh se ai vepronte brenda një sistemi policor rigid, të ndërtuar mbi bindjen strikte ndaj rregullave.
Të shpëtoje 3.600 njerëz do të thoshte se në disa ditë ai me shumë gjasë falsifikonte dhjetëra dokumente çdo pak orë, ndërkohë që përpiqej të kryente edhe detyrat e tij të zakonshme si komandant.
Ai nuk u ndal vetëm te dokumentet. Organizoi salla komunitare në strehime të përkohshme, që këto familje të kishin një vend të ngrohtë ku të flinin sapo kalonin kufirin.
Kjo kërkoi ndërtimin e një rrjeti sekret ndihmësish lokalë, përfshirë mjekë që mjekonin falas të sëmurët dhe tregtarë që dhuronin në heshtje ushqime për njerëz që, teknikisht, nuk duhej të ndodheshin aty.
Me kalimin e muajve, vëllimi i madh i refugjatëve u bë i pamundur për t’u injoruar nga qeveria qendrore në Bernë, çka më në fund shkaktoi një hetim të brendshëm ndaj zyrës së tij.
Edhe teksa hetuesit po hynin fjalë për fjalë nga dera e zyrës së tij, Paul vazhdoi të vuloste pasaporta dhe të lejonte familjet të kalonin kufirin, deri në çastin kur u largua fizikisht nga posti i tij.
Sot, ata 3.600 individë janë shndërruar në një trashëgimi të gjallë prej dhjetëra mijëra pasardhësish, të cilët ia detyrojnë ekzistencën e tyre refuzimit të tij për t’u ndalur.
Qeveria zvicerane nuk tregoi asnjë mëshirë: ia hoqi gradën, e pushoi nga puna dhe ia mohoi pensionin që kishte fituar gjatë një jete shërbimi.
Gruaja dhe fëmijët e tij e ndanë barrën e zgjedhjes së tij, duke jetuar në të njëjtën varfëri dhe përjashtim shoqëror që pasoi shkarkimin e tij.
Për më shumë se tridhjetë vjet, ai ecte rrugëve të St. Gallen-it si një i përjashtuar, i shpërfillur nga të njëjtët njerëz që do të duhej ta nderonin për guximin e tij. Paul e kaloi pjesën tjetër të jetës duke bërë punë të rastit dhe duke luftuar për të paguar qiranë, por kurrë nuk kërkoi mëshirë.
Edhe kur mezi siguronte mjetet për nevojat më bazike, ai këmbëngulte se do të bënte saktësisht të njëjtën zgjedhje, po t’i duhej ta jetonte gjithçka nga e para.
Ai vdiq në vitin 1972 dhe, drejt fundit të jetës, tha fjalë që u bënë të njohura: se nuk mund t’i lejonte “skemat burokratike” të qëndronin në rrugën e shpëtimit të qenieve njerëzore.
Jeta e Paul Grüninger-it na lë përballë një të vërtete që shpesh përpiqemi ta injorojmë sepse është e pakëndshme: ajo që është e ligjshme nuk është gjithmonë e drejtë, dhe karakteri ynë i vërtetë matet nga ajo që bëjmë kur këto dy gjëra përplasen.
Është e lehtë të ndjekësh një rregullore, por kërkohet një shpirt i rrallë për ta parë një qenie njerëzore të dëshpëruar në sy dhe për të vendosur se jeta e saj vlen më shumë se një karrierë, një pension apo një reputacion.
Paul dëshmoi se madhështia nuk gjendet në titujt që mbajmë apo në medaljet që mbledhim, por në ato çaste të heshtura dhe të frikshme kur zgjedhim të bëjmë të drejtën thjesht sepse është e drejta. Ai na tregoi se një njeri i vetëm, me një stilolaps dhe një ndërgjegje, mund të ngrihet kundër një sistemi të tërë indiference dhe të fitojë, edhe nëse “fitorja” nuk duket si pasuri apo famë në atë moment.
Historia e tij na kujton se ne nuk jemi thjesht ingranazhe në një makineri apo punonjës që ndjekin një skenar; ne jemi, para së gjithash, qenie njerëzore, dhe detyra jonë më e lartë është të mbrojmë njëri-tjetrin, pavarësisht se çfarë thotë dokumentacioni.
Në fund, varfëria e tij ishte një medalje nderi, një provë se ai nuk mund të blihej nga një sistem që kërkonte t’i shkëmbente njerëzinë me një pagë.
Ndoshta nuk do të na kërkohet kurrë të shpëtojmë mijëra jetë, por çdo ditë na kërkohet të zgjedhim mes asaj që është e leverdishme dhe asaj që është njerëzore. Trashëgimia e Paul-it është një thirrje për të zgjedhur gjithmonë njeriun para procedurës.
Ne jemi autorët e librit ““Ne jemi engjëj njerëzorë”, një vepër që ka përhapur një vizion të ri mbi përvojën njerëzore dhe është përkthyer spontanisht në 14 gjuhë nga vetë lexuesit.
Në fund, historia e Paul Grüninger-it nuk kërkon duartrokitje, por ndërgjegje. Ai nuk na fton të admirojmë një hero të largët, por të pyesim veten se çfarë do të bënim ne, po të gjendeshim përballë së njëjtës zgjedhje. Sepse bota nuk ndryshohet vetëm nga aktet e mëdha të guximit, por nga vendimet e heshtura ku njeriu vendos të mos e tradhtojë të njerëzishmen e vet. Dhe nëse ekziston një formë e vërtetë pavdekësie, ajo nuk është lavdia, por gjurma e jetëve që shpëtojmë duke mos u larguar sytë nga e drejta, edhe kur ajo ka një çmim.
Përgatiti: Albert Vataj
