Nga Albert Vataj
Në një kohë kur gjuha shqipe ende përpëlitej në kufijtë e ndalimit dhe heshtjes, mohimit dhe linçimeve, dhe mëkuesit e shpirtshëm të saj, shpalleshin heretikë dhe binin pre e makinacineve të persekutimit dhe vrasjeve, Naim Frashëri guxoi të ndërmarrë një akt të madh shpirtëror, ta bëjë fjalën e shenjtë të Zotit të tingëllojë shqip. Sepse Allahu i përkiste edhe atyre, shqiptarëve, atyre që shpresa dhe besimi i bashkoi në një bashkëjetesë të harmonishme, atyre që fati i bëri të zgjidhnin kombin përmbi çdo përkatësi fetare.
Ai ishte ndër të parët që solli në gjuhën e nënës frymën e Kur’anit, jo përmes përkthimit të fjalës, por përmes përkthimit të kuptimit, të dritës që ajo bartte. Naimi nuk e përktheu Zotin, por e bëri të kuptohej në zemrën shqiptare shpirti i madh dhe i begatuar i mëshirës dhe mëkimit hyjnor.
Në Tehajylat, librin e ëndërrimeve shpirtërore, ai flet si një njeri që e ka shkelur kufirin e dukshmërisë dhe ka soditur hyjnoren brenda vetes. Ai shkruan:
“Në çdo send ndodhet Zoti, në çdo shpirt rron dashuria.
Njeriu që do njerëzit, Zotin e ka në vetë.”
Ky varg, i thjeshtë dhe i madhërishëm, është një përkthim poetik i një të vërtete të lashtë, se Hyjnorja nuk banon në qiell, por në dashurinë që kemi për njëri-tjetrin. Naimi e kuptoi se Zoti nuk është dogmë, por prani; se besimi nuk është kufizim, por ndriçim.
Në Fletore e Bektashinjet ai ngre një tempull të dashurisë dhe të mendimit. Në vend të frikës, ai vendos dritën; në vend të ndarjes, bashkimin; në vend të dogmës, arsyen. “Feja e bektashinjve është dashuria”, shkruan ai, një fjali që në vetvete përmban filozofinë më të përparuar të besimit njerëzor. Ai besonte se njeriu mund të arrijë te Zoti vetëm përmes dashurisë, dhe se dashuria është gjuha e vetme që e kupton gjithësia.
Kjo frymë e butë, por e thellë, arrin kulmin e saj në Qerbelaja, ku Naimi e shndërron tragjedinë e Hyseinit në një epopé morale për të gjithë njerëzimin. Në betejën e Qerbelasë, ai sheh përplasjen e përjetshme midis dritës dhe errësirës, midis dashurisë dhe urrejtjes. Dhe vargjet e tij, që duken si të shkruara me gjak e dritë, thonë:
“Ah! Qerbelaja, moj fush’ e shkretuar,
Ku Hyseini për drejtësinë u flijuar!
Gjaku i tij s’u derdh kot mbi dhe,
Ai u bë dritë për njerëzinë mbarë.”
Në këto vargje nuk ka vetëm histori, por edhe zbulesë. Hyseini i Naimit është simboli i njeriut që sakrifikon për drejtësinë, që vdes për të zgjuar ndërgjegjen e njerëzimit. Nëpërmjet tij, Naimi na kujton se çdo shpirt që mbron të vërtetën bëhet dritë, dhe çdo dritë që ndriçon nga dashuria është e shenjtë.
Studiuesit kanë parë në këtë përmasë të veprës së tij një sintezë të rrallë mes Lindjes dhe Perëndimit. Eqrem Çabej thoshte se “në poezinë e Naimit, feja kthehet në poezi dhe poezia në fe”, ndërsa Rexhep Qosja e quajti “poetin e shenjtë të kombit shqiptar”. Dhe me të vërtetë, Naimi është poeti që ndërtoi një fe të re, fenë e dashurisë, të dijes dhe të gjuhës shqipe.
Në fund të Fletore e Bektashinjet, ai shkruan:
“Kush do Zotin, do dhe njerinë,
Kush s’do njerinë, s’e njeh Perëndinë.”
Kjo fjali është më shumë se varg; është një dritare që hapet drejt esencës së ekzistencës njerëzore. Aty përmblidhet gjithë filozofia e tij morale: se Zoti nuk mund të adhurohet pa dashur krijesat e Tij, dhe se dashuria është ura e vetme që lidh njeriun me të amshuarën.
Në këtë mënyrë, Naim Frashëri mbetet një përkthyes i dritës, i fjalës që ndriçon dhe i shpirtit që ngjiz. Ai i dha gjuhës shqipe një mision hyjnor: të flasë për Zotin në gjuhën e dashurisë. Dhe që prej tij, poezia shqiptare s’mund të mendohet pa atë aromë të butë të mistikës, pa atë dritë që buron nga fjala që beson dhe nga besimi që shkruan.
