Jemi në Parisin e vitit, 1969. Në një skenë që duket sikur ka dalë nga një pikturë e vetë Dalít, artisti spanjoll shfaqet në një stacion metroje, i veshur me kostum të rregullt, bastun në dorë dhe… një tamarin gjigant të lidhur me litar. Rreth tij, kalimtarët të habitur ndalojnë, shikojnë, fotografojnë, përpiqen të kuptojnë, a është kjo një performancë? Një provokim? Apo thjesht një ditë e zakonshme në jetën e jashtëzakonshme e një gjeniu të çmendur?
Për Dalín, çdo dalje publike ishte një akt artistik, ishte shprehja më e epërme e një shpirtit, shpirtërisht të ngarkuar dhe emocionalisht të trazuar. Ai nuk jetonte thjesht për të pikturuar surrealizmin, ai e jetonte atë si në një tablo përfytyrimi. Tamarini nuk ishte zgjedhje e rastësishme. Dalí e urrente milingonat, të cilat shpesh i përdorte në artin e tij si simbole të kalbëzimit dhe shkatërrimit. Të shëtiste me një tamarin në rrugët e Parisit ishte mënyra e tij teatrale për të “mundur” milingonat, një akt simbolik, një metaforë e gjallë, një mënyrë e tij për të shprehur një shqetësim dhe demonstruar një sfidë.
Ky moment është më shumë se një kuriozitet, është një deklaratë, me zë dhe me figurë. Dalí na kujton se arti nuk është vetëm në galeri, por edhe në rrugë, në jetën e përditshme, në mënyrën si zgjedhim të jemi të pazakontë, pse jo pak të çmendur në këtë realitet që gjithçka që bën, është mënyra për ta fshehur çmendurinë e tij.
Ai e kthen qytetin në skenë, veten në protagonist, dhe çdo kalimtar në dëshmitar të një realiteti të ri, pjesë i të cilit ai është.
Fotoja që ke sjellë është një dokument i rrallë i këtij akti. Ajo kap jo vetëm figurën e Dalít, por edhe reagimin e njerëzve përreth, habinë, kureshtjen, hutimin. Është një moment ku arti dhe jeta përplasen, dhe nga kjo përplasje lind diçka e paharrueshme. Sepse ky artisti, ky është arti, kjo është pika e thyerjes, thellësia e çarjes, ku bota ndahet.
Saktësisht kemi të bëjmë me një Anteateri, që është një gjitar i veçantë që ushqehet kryesisht me milingona dhe termite, duke përdorur gjuhën e tij të gjatë dhe ngjitëse për t’i kapur nga foleja. Salvador Dalí e quante “tamarini”, një emërtim që ai vetë e përdori në mënyrë të qëllimshme dhe simbolike.
Salvador Dalí, mjeshtri i surrealizmit, e shëtiste këtë kafshë në rrugët e Parisit, duke sfiduar normat e shoqërisë dhe duke e kthyer kafshën në një simbol të absurdit dhe provokimit artistik.
Kjo pamje, një burrë me kostum elegant që shëtit një anteater në rrugë—është bërë ikonike dhe shpesh përmendet si shembull i mënyrës se si Dalí e përdorte realitetin për të krijuar art.
Emri shkencor i “qenit” të Dalí “Myrmecophaga tridactyla (për llojin më të madh, anteaterin gjigant), i cili habitnin e tij e ka, sigurisht jo rrugëve të Parisit por në pyjet tropikale dhe savanat e Amerikës Qendrore dhe Jugore. Gjuha e kësaj kafshe mund të arrijë deri në 60 cm gjatësi dhe dieta e tij ushqimore është deri në 30,000 milingona në ditë.
Albert Vataj
