Nga Albert Vataj
Ashtu si shumë nga bashkëkohësit e tij, Eugène Delacroix mori frymëzim nga poezia romantike më e famshmja e asokohshme, e Lord Bajronit, i cili e shëtiti dhe e stolisi orientin me vargje dhe bëma.
“Nusja e Abydos” ose Selim dhe Zuleika është titulli i dy veprave të Eugène Delacroix, një në Muzeun e Arteve të Bukura të Lionit (para 1849) dhe një tjetër në Luvër (1843-1849).
E vendosur në Dardanelet e Turqisë, poema e Bajronit tregon fatin tragjik të Zuleika, vajzës së Pashait Giaffirit dhe të dashurit të saj, piratit Selim. Për të shmangur një martesë pa dashuri të rregulluar nga babai i saj, Zuleika arratiset natën nga kulla e haremit, në të cilën është mbajtur. Në skenën e paraqitur në pikturën e Delacroix, të dashuruarit presin shpëtimin në një shpellë buzë detit, të ndjekur nga Giaffir dhe njerëzit e tij, të armatosur dhe duke mbajtur pishtarë. Kur Selim qëllon me pistoletë për të thirrur ndihmën e shokëve të tij, të cilët po presin në det të hapur, e shtëna sinjalizon pozicionin e tyre te Giaffir që përgjigjet në mënyrë fatale. Duke ndjerë afrimin e ndjekësve të saj, Zuleika përpiqet të frenojë Selimin. Në kulmin tragjik të legjendës, Selim vritet nga Giaffir dhe trupi i tij u hodh në det. Zuleika vdes nga pikëllimi dhe Giaffir ngrys vitet e pleqërisë në vetmi.
***
Siç e dini, “Nusja e Abydos” është një poemë e shkruar nga Lord Bajroni në vitin 1813. Një nga veprat e tij të mëparshme, “Nusja e Abydos” konsiderohet të jetë një nga “Poemat Heroike”, së bashku me Giaour, Lara, Rrethimi i Korinthit, Korsair dhe Parisina. Këto poezi kontribuan në famën e tij poetike në Anglinë e asaj kohe.
E ndarë në dy kanto dhe më tej në më shumë se një duzinë strofa secila, “Nusja e Abidos” ka një komplot të drejtpërdrejtë. Pas një përshkrimi fillestar të mjedisit turk, historia hapet me sundimtarin Giaffir, që qorton djalin e tij të pretenduar, Selimin. Selimi shpreh dashurinë e tij për gjysmë motrën, Zuleika, vajzën e Giaffir. I zemëruar, pashai i refuzon Selimit një çelës të haremit mbretëror dhe e qorton me fyerje.
Vetë Zuleika shfaqet rrezatuese në bukuri dhe së shpejti asaj i ndalohet të martohet me Selimin megjithëse pajtohet në heshtje duke sfiduar dhe rrezikura. Më vonë, ajo i shpreh dashurinë e saj Selimit dhe vajton për fatin e saj që do të ishte pa të. Ai, nga ana tjetër, dënon gjykimin e Giaffir gjithashtu dhe zotohet për hakmarrje.
Kantoja e parë mbyllet ndërsa Zuleika vëren një ndryshim në sjelljen e Selimit dhe habitet për gjuhën e tij evazive. Ai e ngushëllon atë me dijeninë, se ai ende e ruan çelësin e haremit dhe premton të zbulojë veten në orët e vona të natës.
Kantoni i dytë hapet sërish me një përshkrim ktonik të trojeve turke dhe shpellës ku takohen të dashuruarit. Me mantelin e hedhur mënjanë, Selimi vishet si një pirat i guximshëm dhe deklaron se Zuleika nuk është motra e tij. Ajo habitet dhe dëgjon ndërsa Selimi tregon se si Giaffir kishte vrarë Abdullah, babain e Selimit dhe vëllain e Giaffir. Historia e Selimit vazhdon ndërsa ai i tregon asaj se mësoi për identitetin e tij të vërtetë nga një prej shërbëtorëve besnikë të babait të tij, Haroun, dhe se meqenëse Selimi vetë u rrit nga Giaffir, ai ishte i urryer dhe keqtrajtuar.
Ai u bë pirat në mënyrë që të mund të mblidhte një posedim forcash për hakmarrje dhe të dëshmonte epshin e tij për gjakun e Giaffirit; heshtja në fund të historisë së Selimit ndërpritet nga raportimet për armët që u përkisnin njerëzve të Giaffirit. Selimi, duke dashur të puthë dashurinë e tij për herë të fundit, vonon të largohet nga shpella dhe së shpejti bie, duke dhënë shpirt në plazh, nën goditjen fatale të administruar nga vetë Giaffir.
Kantoja e dytë përfundon kështu me Zuleika që vdes nga pikëllimi për Selimin, ndërsa Giaffir detyrohet të jetojë pjesën tjetër të jetës në vetmi.
Bajroni shkroi “Nusja e Abidos” në moshën 26-vjeçare dhe e botoi më 2 dhjetor 1813. Në një letër drejtuar një miku, ai vetë vë në dukje natyrën e përbërjes së saj “për hir të punësimit”. Në Ditarin e tij personal të 16 nëntorit 1813, Bajroni pretendon se ka shkruar Nusja “stans pede in uno” (një citim i drejtpërdrejtë nga Satirat e Horacit 2.10, duke dënuar prodhimin e shpejtë të vargjeve të dobëta për fitimi komercial). Bajroni, sado me nxitim që shkroi, u kthye dhe e rishikoi Nusen shume herë. Megjithatë, tradita e dorëshkrimit zbulon vetëm ndryshime të vogla në poezi. Në një letër tjetër Bajroni shpreh qëllimin e tij për të sajuar një lidhje të paligjshme dashurie midis vëllait dhe motrës së vërtetë, por ai u vendos në formatin e saj përfundimtar përpara se të shkruante historinë.
Dhe bota sot ka dy kryevepra, një në letërsi dhe një në pikturë, të trilluara ndoshta jo nga asgjëja, se sa nga trillimi i një historie, e cila do të ishte e bujshme për kohën, dhe vërtetë ashtu rezultoi. Si Lord Bajroni ashtu edhe piktori i romantizmit francez, Eugène Delacroix, fituan në shpirtjen që ata i dhanë kësaj dashurie të ndaluar dhe fatale.
