Nga Albert Vataj
“Lufta dhe Paqja” është një nga kryeveprat më përfaqësuese të letërsisë botërore, një roman historik epik që përshkruan ngjarjet e trazuara në Rusi gjatë periudhës së luftrave napoleoneane në fillim të shekullit të nëntëmbëdhjetë. I shkruar nga Leo Tolstoi në vitet 1860, romani jo vetëm që risjell në jetë një epokë vendimtare për historinë ruse, por njëkohësisht pasqyron me thellësi dhe ndriçim të jashtëzakonshëm botën e brendshme të njeriut dhe përballjen e tij me forcat e mëdha të historisë dhe të fatit.
Vepra ndërtohet mbi një sfond aristokratik, mënyra të jetuari, të menduari dhe të ndjerë që në kohën e Tolstoit kishin filluar të veniteshin nën peshën e ndryshimeve shoqërore dhe politike. Nëpërmjet një rrëfimi që shtrihet mbi një periudhë relativisht të shkurtër kohore, pesëmbëdhjetë vjet, nga 1805 deri në 1820, Tolstoi ndërthur fatet e qindra personazheve nga shtresa të ndryshme të shoqërisë ruse, duke i dhënë jetë, thellësi dhe kompleksitet secilit, qoftë princër të pasur e ushtarakë, qoftë fshatarë apo shërbëtorë të panjohur.
Ajo që e bën këtë roman unik është mënyra sesi Tolstoi e kalon me mjeshtëri vijën ndarëse ndërmjet historisë së madhe dhe jetës së përditshme, ndërmjet betejave epike dhe emocioneve intime, ndërmjet forcave të verbra të luftës dhe thellësisë njerëzore të dashurisë, besimit dhe vetëdijes. Lufta nuk është vetëm arenë politike, por një sfond për zbulimin moral dhe shpirtëror të njeriut. Po ashtu, paqja nuk përshkruhet thjesht si mungesë e dhunës, por si një gjendje e brendshme që fitohet përmes përpjekjeve të jetës, vuajtjes dhe transformimit të ndjeshëm personal.Në këtë mozaik jetësh dhe fatësh, Tolstoi vendos dashurinë si një nga shtyllat më të thella përmes së cilës njeriu arrin të kuptojë veten dhe botën përreth. Nuk është rastësi që marrëdhëniet e personazheve, sidomos ato midis Pierre dhe Natasha, bëhen një pasqyrë për ndryshimin, pjekurinë dhe ringjalljen e shpirtit njerëzor përballë historisë. Kështu, Lufta dhe Paqja është më shumë se një roman – është një përsiatje e gjerë filozofike dhe humane për natyrën e njeriut, për kohën dhe për dashurinë si themel i ekzistencës.
Në veprën monumentale “Lufta dhe Paqja”, Leo Tolstoi nuk e përkufizon dashurinë thjesht si një ndjenjë romantike apo si një emocion i përkohshëm që shpërthen në zemrën e njeriut. Përkundrazi, ai e koncepton atë si një forcë thelbësore metafizike, një prani shndërruese që nuk ngjizet vetëm në ndjesi, por që e përshkon të gjithë përmasën e qenies. Në këtë vizion tolstoian, dashuria bëhet një dritë orientuese, një burim shprese dhe vetë kuptimi i ekzistencës. Kjo ide sintetizohet në mënyrë të përkryer në një nga deklaratat më të thella dhe më të ndjera të romanit: “Për mua, e gjithë bota ndahet në dy pjesë: njëra është ajo… dhe tjetra është aty ku ajo nuk është.”
Kjo fjali e thjeshtë në dukje përmban një përmbysje të tërë ontologjie: bota nuk është më një realitet i dhënë objektivisht, por bëhet një ndërtim shpirtëror që varet tërësisht nga prania ose mungesa e së dashurës. Ajo që është me të, është jetë, është ndriçim, është ekzistencë me kuptim; ajo që është pa të, është boshësi, është errësirë, është një realitet i shkëputur nga shpirti. Kjo ndarje radikale nuk është thjesht metaforike, ajo përfaqëson mënyrën se si dashuria mund të ripërkufizojë totalisht perceptimin tonë për botën, kohën dhe vetveten.
Tolstoi, si një vëzhgues i thellë i natyrës njerëzore dhe i zhvillimeve historike, e vendos dashurinë në zemër të procesit të ndriçimit moral dhe të zgjerimit të vetëdijes. Dashuria, në këtë kuptim, nuk është thjesht një emocion që lind nga simpatia fizike apo afërsia shpirtërore, por është një rrugë drejt ndriçimit të brendshëm, një përvojë e thellë e vetëhyjnizimit njerëzor. Ajo është një burim i qartësisë etike, i pjekurisë shpirtërore, dhe në fund të fundit, një formë e njohjes së vetes nëpërmjet tjetrit.
Pikërisht në marrëdhënien ndërmjet Pierre Bezuhovit dhe Natasha Rostovës, Tolstoi e mishëron këtë vizion të dashurisë. Fillimisht, lidhja e tyre nuk është ideale, ajo është e shënuar nga keqkuptime, devijime dhe dhimbje. Por pikërisht përmes dhimbjes, humbjes dhe transformimit të brendshëm, ata arrijnë një formë të dashurisë që shkon përtej epshit dhe pasionit të çastit: një dashuri që ndodh vetëm kur dy qenie gjejnë paqe në qenien e njëri-tjetrit dhe kur rrugëtimi i tyre përshkohet nga ndershmëri, vuajtje dhe vetësakrifikim.
Në këtë mënyrë, Tolstoi i kundërvihet vizioneve më sentimentale dhe melodramatike të dashurisë që kishin dominuar në letërsinë e shekullit XIX. Ai nuk e sheh dashurinë si një arratisje nga realiteti, por si një zhytje më e thellë në të. Lufta, humbjet, rrëzimet morale dhe rishfaqja e shpresës janë përbërës të domosdoshëm të një dashurie të vërtetë dhe të qëndrueshme. Dashuria, për Tolstoin, është mënyra përmes së cilës njeriu bëhet më i vërtetë, më i ndërgjegjshëm për vendin e tij në botë, dhe më i afërt me të mirën.
Në këtë kuptim, dashuria nuk është vetëm ndjenjë intime, por është edhe kategori historike dhe etike. Ajo ndikon mbi mënyrën se si individi i qaset historisë, botës së ngjarjeve dhe përgjegjësive morale. Për Tolstoin, dashuria është hallka lidhëse midis jetës së brendshme dhe asaj publike, midis përvojës personale dhe të kuptuarit të fatit kolektiv.
Në fund të fundit, “Lufta dhe Paqja” është një epope jo vetëm për historinë, por për shpirtin. Dhe në qendër të këtij shpirti, Tolstoi vendos dashurinë si substancën e vetë jetës, si boshtin përreth të cilit rrotullohen të gjitha dilemat, shpresat dhe kapërcimet njerëzore. Dashuria nuk është një çmenduri kalimtare, por një vetëdije e thellë që na mëson të dallojmë dritën nga errësira, të kuptojmë kuptimin e pranisë dhe barrën e mungesës.
