Albert Vataj
“Portreti i Dorothy Spreckels Munn” (1942) është një prej atyre veprave ku Dalí, si mjeshtër i surrealizmit dhe i një imagjinari të pakufishëm, arrin të krijojë jo thjesht një pamje të një individi, por një univers të tërë simbolesh, ëndrrash dhe tensionesh të brendshme.
Në këtë pikturë, Dorothy Spreckels Munn, trashëgimtare, bijë e Alma dhe Adolph Spreckels, themelues të “Legion of Honor”, nuk paraqitet sipas kanoneve të portretit të zakonshëm aristokratik. Dalí e transformon atë në një nimfë deti, një Venus moderne, duke i dhënë trupit të saj hijeshinë e natyrës mitologjike dhe një prani të përshkuar nga misteri. Ajo është ulur mbi një krijesë që përngjan me një delfin, simbol që mban në vetvete kujtimin e vilës së saj me emrin domethënës “La Dolphine”. Është një lojë me metaforat dhe një alegori për të thënë se kjo grua zotëron botën e saj, është e ulur mbi fatin e saj, si një mbretëreshë në fronin që vetë imagjinata e Dalít i ka ndërtuar.
Ky portret lindi nga një përqendrim i rrallë i artistit tek subjekti. Dalí jetoi për më shumë se një muaj me Dorothy Munn, duke e parë, duke e soditur, por në vend që të fiksuar portretin e saj të vërtetë, ai e vendosi atë në një hapësirë të tijën, të përpunuar në pavetëdijen e tij. Kjo nuk është Dorothy e përditshme, por Dorothy e transformuar në ikonë, një trup që prek ujin me këmbë, një vështrim që endet diku mes horizontit dhe përhumbjes së brendshme. Piktori nuk synon të japë besnikërinë e jashtme, por të hyjë në shtresat simbolike të njeriut dhe të mitit që mund të bartë një individ.
Në sfond shfaqen figura të çuditshme, silueta që përzihen me detin dhe qiellin, një botë ku logjika rrëshqet dhe sundon imagjinata. Këto janë shenjat e thella të përthithjes së teorive të Freud‑it nga Dalí, përthithje që ai e kthente në imazhe, femra si objekt dëshire por njëkohësisht e paarritshme, e ulur mbi një simbol erotik si delfini, por me një vështrim që të përjashton, të mban në distancë. Ajo është Venus që të josh, por edhe Venus që të sfidon.
Kur ky portret u bë publik, ai nuk u shoqërua vetëm me admirim estetik. Mediat e kohës e komentuan si një skandal. Një grua e shoqërisë së lartë, e portretizuar nga Dalí me një frymë kaq të lirë e sensualitet kaq të hapur, e shfaqur si nimfë deti. Madje lajmet u bënë edhe më pikante nga historia personale e saj, që në atë kohë shoqërohej me kriza familjare. Por kjo jehonë nuk bëri gjë tjetër veçse e forcoi imazhin e Dalít si mjeshtri që jo vetëm pikturon portrete, por krijon drama dhe mite që shkojnë përtej telajos.
Ky është portreti i parë në trup të plotë që Dalí realizoi, një pikë kthese ku ai shpalos gjithë forcën e tij për të thyer konvencionalen dhe për të shpikur një gjuhë të re për portretin. Nuk është rastësi që sot kjo vepër ndodhet në koleksionin e Muzeve të Arteve të Bukura të San Franciskos, aty ku vetë Dorothy Munn shërbeu si anëtare bordi, duke ruajtur për brezat një dëshmi të kësaj bashkëpunimi të rrallë mes modeles dhe artistit.
Në këtë portret, Dalí nuk na jep vetëm një fytyrë, por një histori, një simbol, një ëndërr të ngrirë në telajo.
Aty ku të tjerët do të shihnin një grua të ulur mbi një krijesë deti, Dalí na fton të shohim një univers të tërë: një Venus që lind nga deti i imagjinatës së tij, një femër që bart fuqinë dhe misterin, një skandal dhe një mrekulli estetike njëherësh.
Ky është Dalí në gjithë përmasën e tij: i çuditshëm, i thellë, sfidues dhe, mbi të gjitha, një mjeshtër që e kthen portretin në mit.
