Albert Vataj
Në rrënojat e historisë, ndër objektet që mbartin jo vetëm formën por edhe ankthin e kohës që i prodhoi, pak janë aq me aq simbolikë dhe tronditës sa Karrigia e Qetësimit, e ndërtuar në fund të shekullit XVIII nga një prej figurave themeltare të mendimit amerikan, Dr. Benjamin Rush. Mjek, iluminist dhe reformator, Rush ishte një nga të parët që guxoi të artikulojë se çrregullimet mendore nuk ishin posedime demonësh, por sëmundje të njeriut që meritonin trajtim dhe mirëkuptim.
Por është pikërisht në këtë përpjekje për të ecur përpara që fshihet tragjedia. Kjo karrige, që në dukje përfaqësonte një hap drejt humanizimit të trajtimit psikiatrik, përfundoi duke u shndërruar në një vegël të dhunës së heshtur, ku pacienti nuk dëgjohej, por shtypej me rregull, lidhej me justifikim, dhe qetësohej me frikë.
Krahët, këmbët, kraharori dhe koka e individit fiksoheshin fort në një strukturë prej druri dhe hekuri, me qëllimin që trupit t’i mohohej çdo lëvizje. Në këtë paralizë të imponuar, mjekësia e kohës kërkonte qetësimin e shpirtit. Sipas Rush-it, kjo qetësi do të rregullonte rrjedhën e gjakut në tru dhe do të rivendoste ekuilibrin mendor. Por kjo ishte një utopi e bazuar në padije, një iluzion racional që besonte se shpirti mund të komandohej përmes skeletit.
Kjo karrige, përkundër synimeve, nuk u bë strehë e shërimit por fron i pushtetit mbi të dobëtin. E përdorur për të “bindur”, për të “disiplinuar” dhe për të heshtur, ajo na kujton se mjekësia, kur humbet ndjeshmërinë, kur braktis kuptimin dhe përqafohet me dogmën, mund të jetë po aq shtypëse sa çdo formë tjetër dhune. Karrigia e Qetësimit, në thelb, nuk ishte vetëm një pajisje fizike, por një ideologji e materializuar, një koncept i trupëzuar mbi marrëdhënien mes autoritetit dhe të pambrojturit.
Sot, e ekspozuar në muze si një objekt historik, ajo qëndron atje si një dëshmi e heshtur, por krismë në kujtesën kolektive. Ajo nuk na flet vetëm për atë që ndodhi në të kaluarën, por për atë që mund të ndodhë gjithmonë, kur në emër të trajtimit, individi shndërrohet në subjekt kontrolli. Ajo është figura e përçudnuar e progresit të zbrazur nga dhembshuria, një artefakt që i mëson të sotmes se pa empati, çdo “zgjidhje” bëhet burim i një tjetër plage.
Karrigia e Qetësimit është një reminishencë e frikshme e mënyrës se si synimi për të ndihmuar mund të rrëshqasë në një përbindësh institucional. Ajo vë përballë nesh pyetje thelbësore: Kur përpiqemi të “ndreqim” njeriun, a e kuptojmë atë në thelb? A jemi të gatshëm të dëgjojmë, apo kemi frikë nga ajo që është e ndryshme? A i përdorim mjetet tona për të shërbyer, apo për të kontrolluar?
Ky objekt historik mbetet një akt rebelues i së kaluarës ndaj indiferencës së së tashmes. Ai kërkon jo vetëm vëmendjen tonë, por përulësinë tonë. Sepse përderisa ekziston kujtesa e një kohe kur qetësia kërkohej me pranga dhe qetësimi përkthehej me ngurtësi, do të ekzistojë gjithmonë rreziku që pa dashur të ecim drejt së nesërmes, të kthehemi sërish në ferrin e së djeshmes.
