Albert Vataj
Në një botë ku kujtesa shpesh mbetet e fjetur nën pluhurin e harresës, dorëshkrimet mesjetare mbeten dritare të gjalla që na lejojnë të sodisim thellësitë e shpirtit njerëzor në kërkim të hyjnores. Ky material fton lexuesin në një udhëtim në kohë – jo vetëm për të zbuluar jetën dhe mrekullitë e një martiri të hershëm kristian, por për të kuptuar mënyrën se si një njeri, një vdekje dhe një dorëshkrim mund të formësojnë një qytet, një besim dhe një përjetësi.
Përmes figurës së Shën Kuentinit – një i ri i guximshëm që braktisi privilegjin për të ndjekur një thirrje më të lartë – ne ndeshim jo vetëm një rrëfim martirizimi, por edhe një portret të gjallë të mënyrës se si mesjeta ndërtonte heronjtë e saj shpirtërorë. Në faqet e një dorëshkrimi të shekullit XII, të ruajtur në zemër të Francës, historia e tij rrëfehet me ngjyra, simbole dhe lutje të heshtura – një përjetësim i përkushtimit dhe artit që kapërcen kufijtë e kohës.
Ky tekst nuk është thjesht një përshkrim hagiografik. Ai është një akt rikthimi, një përpjekje për ta sjellë në vëmendje madhështinë e fshehur në heshtjen e faqeve të një kodeksi të vjetër – ku trupi i një shenjtori nuk është thjesht një kufomë, por një pikë drite që vazhdon të ndriçojë, të thërrasë dhe të frymëzojë.
Imagjinoni të zhyteni në atmosferën mistike të Francës mesjetare rreth vitit 1100. Në duar mbani një dorëshkrim të ilustruar me mjeshtëri – një dëshmi e rrallë e artit dhe përkushtimit shpirtëror të epokës. Ky dorëshkrim i njohur si “Jeta dhe mrekullitë e Shën Kuentinit”, ruhet sot në Bibliotekën Komunale të Bazilikës së Saint-Quentin, një nga thesaret më të çmuara të trashëgimisë kristiane në Evropë.
Një prej faqeve më të goditura të këtij manuskripti përmban një ilustrim që të trazon shpirtin – një skenë e titulluar Trupi i Shën Quentin. I ndikuar nga estetika romanike dhe ikonografia e hershme kristiane, ky imazh fton soditësin në një reflektim të thellë për martirizimin, sakrificën dhe përjetësimin e shenjtërisë.
Sipas traditës hagiografike, Shën Kuentini (Quintinus i Vermandit) ishte biri i një senatori romak të quajtur Zeno. I shtyrë nga zjarri i besimit, ai udhëtoi drejt Galisë së bashku me Shën Lucianin e Beauvais me synimin e përhapjes së Ungjillit në tokat pagane të veriut. Duke u vendosur në Amiens, ai u bë i njohur për veprat e tij të mrekullueshme dhe për aftësinë për të shëruar, për të profetizuar dhe për të prekur zemrat e popullit.
Por siç ndodh shpesh me ndriçimet e mëdha, ato zgjojnë gjithashtu frikë dhe kundërshti. Prefekti romak Rictiovarus, përfaqësues i rendit pagan, e arrestoi për aktivitetin e tij subversiv dhe urdhëroi transferimin e tij për gjykim në Reims. Mirëpo, në një kthesë sa tragjike aq edhe mistike të rrëfimit, Shën Kuentini arrin të shpëtojë gjatë ndalimit në Augusta Viromanduorum – që sot njihet si Vermand. Ky episod, shpesh i paraqitur në dorëshkrime dhe afreske, shihet si një ndërhyrje hyjnore në mbrojtje të të shenjtit.
Megjithatë, kjo liri qe e përkohshme. Ai u ri-kap, iu nënshtrua torturave të rënda, dhe më në fund iu pre koka – një akt brutal që synonte të zhdukte përfundimisht ndikimin e tij. Trupi i tij u hodh në lumin Somme, por siç na rrëfen tradita e devotshme, mrekullitë sapo kishin filluar.
Një grua e verbër e pasur, e quajtur Eusebia, e drejtuar nga një vizion i brendshëm, kërkoi dhe mori eshtrat e tij. Teksa po udhëtonte për ta varrosur, qetë që tërhiqnin karrocën e saj ndaluan papritmas mbi një kodër. Eusebia, e cila ishte udhëhequr nga besimi dhe ndjenja e thirrjes hyjnore, e interpretoi këtë ndalesë si një shenjë nga Zoti. Në atë vend, ajo ngriti një kishëz modeste, e cila me kalimin e kohës do të shndërrohej në Bazilikën madhështore të Saint-Quentin – një nga monumentet më të rëndësishme të devocionit kristian në Francë.
Mbi eshtrat e tij, mbi rrëfimet e mrekullive dhe vizioneve, u formua një qytet – një qytet që mori emrin e dëshmorit dhe që mbetet edhe sot një pikë referimi për pelegrinët, studiuesit dhe dashamirësit e trashëgimisë shpirtërore.
Shën Kuentini, i festuar çdo 31 tetor, njihet si shenjt mbrojtës i bravandreqësve – një simbol i mbrojtjes, qetësisë dhe këmbënguljes. Udhëtimi i tij nuk përfundon me martirizimin apo kanonizimin, por vazhdon të frymëzojë përmes relikeve, dorëshkrimeve dhe kujtimeve që gjenden në biblioteka, muze dhe tempuj të përkushtimit të thellë.
Ky dorëshkrim, më shumë se një dokument i së kaluarës, është një portë drejt një bote ku besimi, arti dhe dëshira për transcendencë shkrijnë kufijtë e kohës dhe i japin jetë përjetësisë.
Në qendër të kompozimit të kësaj faqeje, syri i shikuesit kap menjëherë figurën e trupit të shenjtë të pajetë të Quentin-it. Ai shtrihet në një pozitë të qetë, me gjymtyrë të shtrira dhe me një lloj solemniteti që sfidon dhunën që parapriu vdekjen e tij. Kjo mënyrë përfaqësimi nuk ka për qëllim të përçojë tragjizëm brutal, por një qetësi të shenjtëruar – një ndalesë kozmike mes tokësores dhe hyjnores.
Stili i ilustrimit është karakteristik për periudhën romanike të shekujve XI–XII, me figura të stilizuara, konture të theksuara dhe një qëllim më shumë narrativ sesa realist. Ngjyrat janë të ngrohta e të fuqishme – përdorimi i arit, të kuqes dhe të kaltërtës shërben për të nënvizuar dimensionin hyjnor dhe për të tërhequr vëmendjen e besimtarit drejt figurës së të shenjtit si burim ndërmjetësimi shpirtëror.
Figura të tjera anësore – ndoshta ushtarët që e hodhën trupin në lumë apo dëshmitarët e mrekullisë – janë më të vogla dhe më pak të detajuara. Kjo hierarki vizuale është një teknikë klasike e artit mesjetar për të treguar rëndësinë e subjekteve, jo sipas perspektivës optike, por sipas statusit shpirtëror.
Trupi i paprishur i Shën Quentin përfaqëson jo vetëm shenjtërinë, por edhe konceptin mesjetar të incorruptibilitas – trupat e shenjtorëve që nuk kalben si dëshmi e afërsisë me Zotin.
Pozicioni i trupit shfaq një qetësi që të kujton Krishtin e shtrirë pas kryqëzimit – një paralele që e vendos Shën Kuentinin në vazhdën e martirëve të krishterë që pasojnë shembullin e Krishtit.
Drita e artë ose aureola, nëse është e pranishme, nënvizon shenjtërinë e tij dhe praninë e një hire hyjnor që shndrit edhe përtej vdekjes.
Elemente natyrore, si lumi apo kodra, janë të thjeshtësuara, por funksionojnë si toponime që i japin ilustrimit një bazë të fortë rrëfimore. Uji, për shembull, ka konotacione të pastrimit, rilindjes, por edhe të humbjes, ndaj prania e tij përforcon karakterin ritual të martirizimit.
Kjo faqe nuk është vetëm art për hir të artit. Në një kohë kur shumica e popullsisë ishte analfabete, ilustrime të tilla ishin “ungjij vizualë” – një mënyrë për t’u komunikuar besimtarëve historitë e shenjtorëve dhe vlerat morale që ato përçonin. Ato shërbenin si objekte meditative, të cilat ndihmonin në përqendrim shpirtëror dhe përforconin ndjenjën e përkatësisë me një bashkësi besimi që kishte dëshmorët e vet.
Faqja me ilustrimin “Trupi i Shën Quentin” është një shembull emblematik i bashkimit mes artit, fesë dhe narrativës. Ajo nuk është vetëm një pamje – është një portë drejt një bote ku trupi i një martiri bëhet simbol i përjetësisë, ku ngjyra bëhet lutje, dhe ku figura e një shenjtori frymëzon gjenerata me radhë përmes heshtjes së saj të shenjtë.
Nëse dëshiron, mund të përpiloj një material të plotë, të strukturuar për përdorim në blog ose si kapitull në një libër – duke ndërthurur historinë, analizën ikonografike dhe reflektimet kulturore mbi figurën e Shën Kuentinit. Të vazhdojmë në këtë drejtim?
