“Nuk ka dashuri për jetën pa dëshpërim për jetën,” shkroi Albert Camus teksa llogariste me elementet e lumturisë . “Ne shpresojmë. Ne dëshpërohemi. Ne shpresojmë. Ne dëshpërohemi. Kjo është ajo që na qeveris,” vuri në dukje artistja Maira Kalman në kronikën e saj të ilustruar të kërkimit të lumturisë .
Të pranosh se nuk mund të ketë lumturi pa dëshpërim do të thotë të pranosh se, në vend të një sëmundjeje shpirtërore, dëshpërimi është drejtimi i timonit – që korrigjon anijen e vetvetes, duke e drejtuar atë nga e vërteta në ideale.
Kjo është ajo që Søren Kierkegaard (5 maj 1813 – 11 nëntor 1855) eksploron në librin e tij të titulluar karakteristikisht të zymtë dhe thellësisht të thellë të vitit 1849, Sëmundja deri në Vdekje, aq radikale në disa nga idetë e saj sa e botoi atë nën një pseudonim.
Për Kierkegaard-in, shpirti dhe vetvetja janë një dhe dëshpërimi është një sëmundje në to, ai që ekspozon hendekun midis unit që është, vetvetes që na mban të vogjël dhe vetvetes që mund të jetë, unit të madh të përjetshëm të fuqizimit të plotë. Duke parë këtë sëmundje shpirtërore, ai shkruan:
“Vetja është një marrëdhënie që lidhet me vetveten… Një qenie njerëzore është një sintezë e së pafundmes dhe së fundmes, e së përkohshmes dhe së përjetshmes, e lirisë dhe domosdoshmërisë… Një sintezë është një marrëdhënie midis dy termave. E parë në këtë mënyrë një qenie njerëzore nuk është ende një vetvete.”
[…]
Duke vijuar ai shton se: “Dëshpërimi është çekuilibri në një marrëdhënie sinteze, në një marrëdhënie që lidhet me vetveten.”
Duke e konsideruar prishjen e marrëdhënies së vetvetes me vetveten si rrënjën e dëshpërimit, ai gjurmon makinerinë e brendshme se si ai vendoset:
“Nëse një person i dëshpëruar është, siç mendon ai, i vetëdijshëm për dëshpërimin e tij dhe nuk i referohet pa mend si diçka që i ndodh… dhe dëshiron që tani vetëm dhe me gjithë fuqinë e tij të largojë dëshpërimi, atëherë ai është ende në dëshpërim dhe me gjithë përpjekjet e tij në dukje vetëm e fut veten edhe më thellë në një dëshpërim më të thellë. Çekuilibri në dëshpërim nuk është një çekuilibër i thjeshtë, por një çekuilibër në një marrëdhënie që lidhet me vetveten dhe që krijohet nga diçka tjetër. Pra, mungesa e ekuilibrit në atë marrëdhënie për vetveten reflektohet pafundësisht edhe në raportin me fuqinë që e themeloi atë.
Kjo, pra, është formula që përshkruan gjendjen e vetvetes kur dëshpërimi zhduket plotësisht: në lidhje me vetveten dhe në dëshirën për të qenë vetvetja, uni është i bazuar në mënyrë transparente në fuqinë që e ka krijuar atë.
Kierkegaard vëren se, në sipërfaqe, gjithmonë e ndjen veten të dëshpëruar për diçka. Por nën këtë është në të vërtetë lidhja e vetes me atë diçka, duke nxitur një dëshirë për të hequr qafe veten tuaj në mënyrë që të shlyeni ndjenjën negative – e cila, paralajmëron Kierkegaard, është një pamundësi ekzistenciale dhe, si e tillë, e ndan shpirtin me dëshpërim:
Marrëdhënia me veten është diçka që njeriu nuk mund ta heqë qafe, po aq pak sa mund të çlirohet nga vetvetja, e cila për këtë çështje është e njëjta gjë, pasi vetvetja është vërtet raport me veten… Me dëshpërim një zjarr, kapet pas diçkaje që nuk digjet, ose që nuk mund të digjet – vetvetja… Të dëshpërosh për veten, në dëshpërim të duash të heqësh qafe veten, është formula për të gjithë dëshpërimin.
E megjithatë pikërisht në këtë pamundësi qëndron aspekti që pohon jetën e dëshpërimit – ai pohon lidhjen tonë me të përjetshmen. Pasi ia kushtoi jetën e tij kalimit të së përkohshmes dhe të përjetshmes, Kierkegaard shkruan:
Dëshpërimi është një aspekt i shpirtit, ka të bëjë me të përjetshmen tek një person. Por e përjetshmja është diçka nga e cila nuk mund të shpëtohet, jo në gjithë përjetësinë.
[…]
Nëse nuk do të kishte asgjë të përjetshme tek një njeri, ai thjesht nuk do të ishte në gjendje të dëshpërohej… Të kesh një vetvete, të jesh një vetvete, është lëshimi më i madh, i pafundëm, që i është bërë njeriut, por edhe pretendimi i përjetësisë ndaj tij.
Përgatiti: Albert Vataj
