Albert Vataj
Ndodh edhe kështu në botën e madhe të letërsisë dhe adhurimit. Lidhja mes Honoré de Balzac dhe Eveline Hańska është një prej romancave më të veçanta dhe pasionante të letërsisë franceze. Ajo përfaqëson një dashuri të gjatë, plot pengesa, pritje dhe përkushtim të rrallë.
Në mars të vitit 1832, Eveline Hańska, një aristokrate polake e martuar, lexoi disa nga veprat e Balzac-ut dhe, e magjepsur nga shkrimi i tij, i dërgoi një letër anonime. Ajo e nënshkroi me pseudonimin “L’Étrangère” (E huaja). Balzac, i intriguar dhe i kënaqur nga vëmendja e një lexueseje kaq të arsimuar dhe të ndjeshme, i ktheu përgjigje. Kështu nisi një korrespondencë e gjatë plot pasion intelektual.
Vetë letra i ka humbur kohës, “dhe është për të ardhur keq”, shkruan biografi i Balzakut, Graham Robb, “pasi është letra më e rëndësishme që Balzaku ka marrë ndonjëherë”.
Por nga përgjigja përfundimtare e Balzakut, mund të konkludohet se letra përqeshi “cinizmin dhe ateizmin” e romanit të tij të fundit dhe trajtimin e tij ndaj grave, të cilat “portretizoheshin si përbindëshe të liga”. Letra «i kërkoi atij të kthehej në ide më të larta “Skenat e privatësisë” me viktimat e tyre engjëllore».
I prekur, i intriguar dhe i impresionuar – dhe siç thekson Robb, shumë i ndjeshëm ndaj çdo akuze për mosfetarizëm – Balzac nxori një reklamë të klasifikuar në një gazetë, “Gazette de France”, duke shpresuar se mund të arrinte tek kritiku i tij anonim. Numri i 4 prillit të atij viti dha mesazhin e tij i koduar thotë:
“M. de B. ka marrë një letrën që i është dërguar më 28 shkurt. Atij i vjen keq që mjetet për t’u përgjigjur janë të pamundura, megjithëse dëshirat e tij nuk janë të një natyre që i lejon ato të publikohen këtu, ai shpreson që të paktën heshtja e tij të kuptohet.”
Nuk është e qartë nëse letërshkrues/i/ja misterioz/e, e ka parë ndonjëherë këtë mesazh, por ajo do t’i shkruante sërish Balzakut. Quhej Eveline Hańska, një konteshë polake e martuar me një burrë 20 vite më të madh në moshë dhe një fanse e veprave të shkrimtarit. Ajo vinte nga një familje e pasionuar për lëtërsinë. Motra e saj, Karolina ishte, në fund të fundit, zonja e Pushkinit – dhe ajo ishte gjithashtu një fanse e madhe e Balzakut. Evelin ishte një symprehte dhe vlerësuese e portretizimit prej tij të grave – deri në te “Lëkura e pikëllimit”, vepër të cilën ajo e sulmoi. Por duke qenë një fisnike e arsimuar, ajo vendosi se mund të bënte diçka për këtë, dhe kështu u bë përmes komunikimit anonim.
Ky letërshkrues misterioz i shkroi Balzakut përsëri në maj dhe disa herë atë vit; Zonja Hańska organizoi një korrier privat që ata të mund t’i shkruanin njëri-tjetrit drejtpërdrejt, por Balzaku ishte gjithashtu i detyruar të jepte letra gjoja, “letra benezike” që mund të bënin të dukej sikur po letërkëmbente me një mik të familjes. Shumë herë në korrespondencat e tij me Zonjën Hańska, Balzaku u godit keqas shpirtërisht. Ai filloi të fantazojë për këtë princeshë misterioze. Ai shkroi se po “galoponte nëpër hapësirë dhe po fluturonte në atë tokë të panjohur në të cilën jeton ti, një i huaj, i vetmi anëtar i racës sate…
Hańska shkruan “… Të kam imagjinuar si një nga mbetjet pa ndryshim të pakënaqur të një populli që u shkatërrua dhe u shpërnda në të gjithë këtë tokë, ndoshta të mërguar nga parajsa, por secili me një gjuhë dhe ndjenja të veçanta për atë racë dhe ndryshe nga ato të njerëzve të tjerë.
Shpirti juaj përqafon shekuj, Zot; konceptet e tij filozofike duket se janë fryt i studimit të gjatë të pjekur nga koha; megjithatë më thonë që je ende i ri. Do të doja t’ju njoh, por mendoni se nuk kam nevojë ta bëj këtë. Unë ju njoh përmes instinktit tim shpirtëror; Unë ju përfytyroj në mënyrën time dhe ndjej se po t’ju shikoja, duhet të bërtisja, ‘Ai është ai!’ Pamja juaj e jashtme ndoshta nuk e zbulon imagjinatën tuaj të shkëlqyer; ju duhet të prekeni, zjarri i shenjtë i gjeniut duhet të ndizet, nëse doni të tregoni veten ashtu siç jeni në të vërtetë dhe ju jeni ai që unë ju ndjej se jeni – një njeri më i lartë në njohuritë e tij për zemrën njerëzore.”
Ata vazhduan të shkëmbenin letra dashurie, pamje të padukshme. Ata gradualisht mësuan më shumë për njëri-tjetrin. Megjithëse për një kohë të gjatë ajo protestoi se nuk do të takoheshin kurrë. Por kur erdhi në Francë me të shoqin, në shtator të vitit pas letrës së parë, ajo nuk mundi ta mbante veten. Ata organizuan të takoheshin në Besançon, në një shëtitore me pamje nga një liqen. Asnjëri nuk u zhgënjye. Sipas Robb-it, Balzaku më vonë do të thoshte se ai “kishte lindur në shtator 1833” dhe do të shkruante: “Të gjitha pasionet e mia të tjera ishin vetëm një akumulim për këtë”.
Balzac i shkroi dhjetëra letra Evelinës, duke i shprehur ndjenjat e tij të zjarrta. Ai ëndërronte të martohej me të, por për këtë duhej të priste vdekjen e burrit të saj. Në vitin 1841, konti Hański vdiq, duke hapur rrugën për një bashkim të mundshëm mes tyre. Megjithatë, për shkak të çështjeve të trashëgimisë dhe vështirësive financiare të Balzac-ut, martesa u shty për disa vite.
Më në fund, pas 17 vitesh pritjeje, ata u martuan më 14 mars 1850, në Ukrainë. Por, fatkeqësisht, lumturia e tyre zgjati shumë pak. Balzac, i rraskapitur nga puna e palodhur dhe problemet shëndetësore, u sëmur rëndë. Vetëm pesë muaj pas martesës, më 18 gusht 1850, ai ndërroi jetë në Paris, në krahët e Evelinës.
Eveline Hańska jetoi edhe për 32 vjet pas tij, duke ruajtur kujtimin e shkrimtarit që e kishte dashur aq shumë. Ajo u mor me botimin dhe ruajtjen e trashëgimisë së tij letrare.
