Fotografia e vitit 1925, ku shfaqen së bashku Salvador Dalí, Federico García Lorca dhe Pepín Bello, është një nga ato imazhe që kap jo vetëm fytyrat e njerëzve, por edhe frymën e një epoke. Edhe pse identitetet nuk duhen konfirmuar, konteksti letrar dhe artistik që i bashkon këta tre emra është i pamohueshëm: ata ishin bërthama e Residencia de Estudiantes, laboratorit krijues më të rëndësishëm të kulturës spanjolle të shekullit XX, dhe më vonë zemra e Generación del 27.
Ky imazh përfaqëson çastin kur gjenitë janë ende të rinj, të papërzier me tragjedi, famë ose shkatërrim, dhe megjithatë në sytë e tyre ndizet një dritë që e paralajmëron botën për ndryshimin që po vjen.
Në kryeqytetin e viteve ’20, ku tradita dhe moderniteti përplaseshin pa pushim, Residencia de Estudiantes ishte një oaz lirie intelektuale. Aty studionin, jetonin dhe debatinin së bashku mendjet më të ndritura të Spanjës së re: artistë, poetë, filozofë, muzikantë e shkencëtarë.
Dalí, Lorca dhe Bello nuk ishin vetëm studentë: ata ishin rebelë të bukurisë, të zërit të brendshëm, të lojës me formën dhe kuptimin. Aty filloi ndryshimi: në një kohë kur Evropa po çlirohej nga dogmat dhe arti po shpërthente në forma të reja, ata përjetonin shpërthimin e tyre të brendshëm.
Fotografia e vitit 1925 është një çast përpara stuhisë krijuese.
Në atë kohë, Lorca ishte në fazën e kristalizimit të zërit të tij poetik. Ai përzinte muzikën andaluziane me simbole mitike, erotike dhe folklorike. Ishte njeriu që sillte dritë dhe dhimbje në të njëjtën frymë.
Ai ishte rrezatimi emocional i grupit.
Ende pa mustaqet e tij legjendare, Dalí po kaliste personalitetin e tij të çuditshëm. Në vitet e Rezidencës, ai po thërrmonte kanonet e pikturës, duke i afruar konturet e para të surrealizmit që do të pushtonte botën e artit.
Ai ishte forca shpërthyese, mekanizmi që çlironte imagjinatën.
Figura më e heshtur dhe më misterioze e kësaj tresheje. Pepín Bello nuk botoi, nuk pikturoi, nuk kompozoi, por ndikimi i tij ishte i jashtëzakonshëm. Ai ishte mendja që sfidonte, kritikuese, ironike dhe e çliruar nga çdo normë.
Ai ishte frymëzimi i të tjerëve, kujtesa e gjallë e epokës.
Pikërisht për këtë arsye, prania e tij në foto ka vlerë simbolike: ai përfaqëson lidhjen midis idesë dhe veprimit.
Fotoja ka një kompozim që nuk është i rastësishëm:
• Dalí në të majtë mban cigaren, shenjë e qetësisë, por edhe e pozimit artistik.
• Lorca në qendër, i ekuilibruar, i prerë, drita e imazhit.
• Bello në të djathtë, me kapelën dhe pallton, një figurë që lidh seriozitetin me një lloj ironie elegante.
Të kapur dorë për dore, ky gjest, në vitin 1925, ishte një akt intimiteti, guximi dhe revoltë kundër moralizmit shoqëror. Ishte një thirrje e heshtur për një botë ku arti dhe ndjenja janë më të rëndësishëm se paragjykimet.
Fotografia është një moment i papërsëritshëm: tre burra që nuk janë ende legjenda, por po bëhen të tillë.
Pas kësaj fotografie:
• Lorca do të pushkatohej në 1936, në fillim të Luftës Civile, një nga krimet më të errëta të shekullit.
• Dalí do të bëhej figura më e njohur e surrealizmit, duke tronditur estetikën botërore.
• Pepín Bello do të jetonte gjatë, duke u bërë kujtesa e fundit e gjeneratës së thyer nga lufta.
Kjo foto i kap para fatit, para lavdisë dhe para tragjedive – në çastin e pafajësisë së gjenive.
Ky imazh është më shumë se një fotografi historike:
• është dëshmi e një epoke,
• një moment i rrallë i intimitetit krijues,
• një metaforë e miqësisë si energji e artit,
• një shenjë e guximit rinor,
• një kujtim i epërm i një brezi që ndërtoi modernitetin spanjoll.
Lidhja e tyre, e kapur në këtë çast të thjeshtë, pasqyron diçka të thellë, përpara se arti të bëhet revolucion, ai është miqësi, nxitje, dritë dhe dorë që të mban.
Nëse dëshiron, mund të ta kthej këtë në një tekst gati për botim, me ton akademik, eseistik, poetik ose kritik, sipas stilit që preferon.
Përgatiti: Albert Vataj
