Po, ajo ishte Mary Ellen Pleasant, revolucionarja e heshtur që ndërtoi një perandori dhe luftoi për lirinë dhe barazinë racore, për t’u shndërruar në legjendë, përjashtuar nga historia dhe ngjitur në altarin e kujtesës.
Ajo pastronte shtëpitë e tyre. Ata as që imagjinonin se ajo po regjistronte çdo gjë.
Në San Franciskon e egër të viteve 1850, mes pasurisë së papërmbajtur dhe padrejtësive të pandryshuara, një grua me ngjyrë lëvizte si krah i erës nëpër korridoret luksoze të baronëve të arit.
Emri i saj ishte Mary Ellen Pleasant, dhe askush nuk dinte se po vështronte lindjen e një legjende.
Ajo sillte kafe, paloste çarçafë, heshtte.
Për ta ishte pothuajse e padukshme, si një pjesë e mobilimit, një objekt shërbimi që nuk kishte as zë, as histori.
Por kjo ishte vetëm maska.
Sepse ndërsa milionerët e rinj shfletuan libra llogarish e hartonin marrëveshje, Pleasant numëronte diçka shumë më të çmuar sesa arin: informacionin.
Çdo firmosje e një kontrate.
Çdo aluzion për një hekurudhë të re.
Çdo sekret që burrat e pushtetshëm pëshpëritnin duke kujtuar se askush nuk po i dëgjonte.
Ajo i ruante të gjitha, si gurë në një mozaik.
Dhe më pas, e heshtur, e padukshme, fillonte ndërtimin e saj.
Pleasant bleu lavanderi.
Hapi shtëpi pritjeje.
Ferma qumështi.
Restorante që gumëzhinin nga tregtarë të pasur.
Dhe një portofol të gjerë pronash në të gjithë qytetin.
Kur racizmi ia mbylli dyert në aktet e pronësisë, ajo gjeti një rrugë tjetër: bashkëpunoi me bankierin Thomas Bell, i cili, në pamje të jashtme, figuronte si zotërues i aseteve, ndërsa Pleasant ishte truri, strategjia dhe fuqia e padukshme që i drejtonte.
Në heshtje, ajo ngriti një perandori me vlerë miliona, një grua me ngjyrë në një epokë që nuk e pranonte as si qytetare të barabartë.
Por pasuria nuk ishte destinacioni i saj. Ishte mjeti.
Pleasant e derdhi fuqinë ekonomike në kauzën më të vështirë dhe më fisnike të shekullit XIX: luftën për liri.
Ajo financoi Rrugën e Nëntokës, duke ndihmuar skllevërit të arratiseshin drejt një jete të re.
Dhuronte para, strehë, rrjete shpëtimi.
Dhe kur radikali John Brown nisi planin e tij për sulmin e Harpers Ferry, Pleasant i dha 30,000 dollarë, një pasuri e vërtetë për kohën, duke rrezikuar gjithçka për idealin e shkatërrimit të skllavërisë.
Aty ku të tjerët shihnin rrezik, ajo shihte drejtësi.
Në San Francisko, tramvajet refuzonin pasagjerët me ngjyrë.
Pleasant paditi kompanitë një nga një, dhe fitoi.
Në vitin 1868, ndarja racore në transport u rrëzua, pjesërisht falë saj.
Kjo nuk i pëlqeu elitës.
Gazetat e portretizuan si shtrigë, manipulatore, kërcënim për rendin shoqëror.
I sajuan thashetheme për të poshtëruar figurën e saj, sepse nuk mund ta pranin faktin që një grua me ngjyrë mund të ishte më e zgjuar, më vizionare dhe më e fuqishme se ata.
Pleasant iu përgjigj me fjalë që tingëllojnë edhe sot si sfidë dhe testament:
“Më mirë të jem kufomë sesa frikacake.”
Ajo e shndërroi padukshmërinë, atë dënim shoqëror që u rezervohej grave me ngjyrë, në armën e saj më të fortë.
Ndërtoi pasuri në një sistem që e donte të varfër.
Bleu liri në një vend të ndërtuar mbi skllavëri.
E shndërroi heshtjen në fuqi.
Dhe pastaj historia u përpoq ta fshinte.
T’i zhdukte gjurmët, t’ia shuante emrin, t’ia varroste ndikimin.
Por ti po e lexon këtë tani.
Kjo do të thotë se nuk ia doli.
Mary Ellen Pleasant jeton në çdo akt guximi, në çdo zë që kërkon barazi, në çdo grua që refuzon të jetë e padukshme.
Ajo e shkroi historinë pa kërkuar asnjëherë meritë.
Historia tentoi ta harrojë.
Por e vërteta e saj vazhdon të ngrejë zërin.
Përgatiti: Albert Vataj
