Nga Albert Vataj
Në historinë e gjuhësisë krahasuese, pak figura kanë luajtur një rol aq vendimtar sa Franz Bopp në kuptimin dhe pozicionimin e gjuhës shqipe brenda familjes indoevropiane. Ai nuk ishte thjesht një studiues pasionant; përmes përpjekjeve të tij sistematike dhe analizave të hollësishme krahasuese, Bopp arriti të vërtetonte teorinë e hershme se shqipja i përket familjes së gjerë të gjuhëve indoevropiane, duke i dhënë kështu këtij njohjeje një bazë shkencore të padiskutueshme. Ky demonstrim nuk ishte vetëm një arritje akademike: ai përfaqëson një moment kyç në historinë e gjuhësisë, sepse për herë të parë shqipja u pozicionua me saktësi brenda hartës së gjerë të gjuhëve europiane, duke i dhënë popullit shqiptar një vend të njohur dhe të respektuar në studimet shkencore ndërkombëtare.
Më 22 tetor 1867, Franz Bopp, filolog gjerman dhe albanolog i shquar, ndërroi jetë në Berlin në moshën 76-vjeçare, duke lënë pas një trashëgimi të jashtëzakonshme në fushën e gjuhësisë krahasuese. Si profesor i gramatikës krahasuese sanskrite në Universitetin e Berlinit, Bopp zhvilloi studime themelore mbi lidhjet midis gjuhëve indo-evropiane dhe, në vitin 1854, vërtetoi teorinë e hershme se shqipja i përket familjes së gjerë indoevropiane. Ai paraqiti me përpikmëri të gjitha faktet shkencore në dispozicion për të mbështetur këtë tezë, duke i dhënë një bazë të fortë vendimit që deri sot mbetet i paprekur: asnjë filolog modern nuk ka mundur ta sfidojë vendin e shqipes në këtë familje gjuhësore, ku përfshihen thuajse të gjitha gjuhët evropiane, përveç disa përjashtimeve të dukshme si hungarishtja, turqishtja dhe finlandishtja.
Pas këtij demonstrimi vendimtar, Bopp iu përqendrua një sfide tjetër: Çfarë vendi zë shqipja brenda familjes indoevropiane? Duke analizuar me kujdes dhe krahasuar një sasi të madhe të dhënash gjuhësore, ai arriti në përfundimin se shqipja nuk ka lidhje të drejtpërdrejtë me asnjë nga degët kryesore të familjes indoevropiane, por qëndron si një degë e veçantë, e pavarur, njësoj si greqishtja, persishtja, armenishtja dhe lituanishtja.
Që nga viti 1860, pas publikimit të këtij përcaktimi, studimet mbi gjuhën shqipe tërhoqën vëmendjen e linguistëve më të shquar të shekullit XIX dhe XX. Përpjekjet e tyre u fokusuan kryesisht në një pyetje edhe më të vështirë dhe më të debatueshme: Cila është prejardhja historike e shqipes? Për këtë temë ekzistojnë shumë teori dhe supozime, por vetëm dy tezave kryesore i është dhënë peshë në diskutimin shkencor: A është shqipja pasardhëse e ilirishtes apo e trakishtes?
Nga vlerësimet e studiuesit të shquar Norbert Jokl, i cili në vitet e fundit të jetës së tij, rreth fillimit të viteve 1940, u drejtua drejt përfundimit se shqipja ka lidhje me të dyja, si me ilirishten, ashtu edhe me trakishten – debati mbi origjinën e saj vazhdon edhe sot. Megjithatë, teza më e argumentuar nga ana historike dhe gjuhësore mbetet ajo sipas së cilës shqiptarët janë pasardhës të Ilirëve dhe shqipja është pasardhëse e ilirishtes, duke i dhënë kështu gjuhës dhe popullit një lidhje të fortë dhe të dokumentuar me të kaluarën e lashtë ballkanike.
