Albert Vataj
Para syve tanë kemi një objekt të vogël, por me një peshë të jashtëzakonshme historike e simbolike: një unazë e artë e shekullit të V para erës sonë, një dëshmi e rrallë e ndërthurjes së botës greke me atë persiane.
Në sipërfaqen e saj është gdhendur me mjeshtëri figura e një dinjitarit apo anëtari të familjes mbretërore persiane. Ai është ulur në një fron të stilizuar, i veshur me pantallona të zbukuruara me motive dhe me një tunikë të gjatë, të rrjedhshme, tipike për modën akamenide. Mjekra e gjatë, e punuar me një detaj që të lë pa fjalë, dhe dora që mban një shkop ceremonial ose një heshtë, e paraqesin këtë figurë me një dinjitet solemn, të denjë për një oborr perandorak.
Në pjesën e sipërme shfaqet një emër i gdhendur në greqisht: ΟΡΝΑΖΗΣ – Ornazes. Ky emër mund të jetë identiteti i personazhit të paraqitur, ose i zotëruesit të unazës. Ky detaj i vogël hap dyer interpretimi dhe e bën unazën një mister të gjallë që tejkalon shekujt.
Por kjo nuk është thjesht një zbukurim personal. Në atë kohë, bizhuteritë ishin më shumë se sende të çmuara: ato ishin vulë e statusit, e besimeve, e lidhjeve politike dhe shpirtërore. Kjo unazë, me luksin e saj dhe mjeshtërinë e realizimit, mund të ketë qenë pronë e një fisniku grek të lidhur ngushtë me oborrin persian, ose një trofe lufte i kthyer në simbol nderimi.
E pabesueshmja qëndron te konteksti i saj: një epokë kur grekët dhe persët përballeshin në fushat e betejës, por gjithashtu shkëmbenin ide, art dhe mjeshtëri përtej kufijve dhe paragjykimeve. Kjo unazë është një dritare ku shfaqet jo vetëm fuqia dhe eleganca e Persisë, por edhe aftësia e grekëve për të përthithur, interpretuar dhe përjetësuar ndikimet kulturore të kundërshtarëve të tyre.
Çfarë mesazhesh na përcjell ky objekt i vogël prej ari?
Ndoshta është një pëshpërimë e diplomacisë së harruar, një kujtim i një aleance të fshehtë, ose një gjest admirimi të pashprehur për një kulturë që të magjeps, edhe kur e sfidon.
Në fund, kjo unazë nuk është vetëm një pjesë bizhuterie. Ajo është një rrëfim i gdhendur në ar, një kujtim i gjallë i një kohe kur arti ishte një gjuhë universale dhe një urë mes botëve. Një dritare e vogël që na lejon të shohim, prekim dhe ndiejmë thellësinë e historisë.
