Hirsutizmi, një gjendje me ngarkesë të thellë psikologjike dhe ndikim social, përkufizohet si prania e qimeve terminale me shpërndarje mashkullore në zona të ndjeshme ndaj androgjenëve (si fytyra, gjoksi, shpina dhe abdomeni) te femrat. Ndërkohë që qimet janë pjesë e natyrshme e trupit të njeriut, kur ato fitojnë karakteristika mashkullore në trupin e një femre, shpesh bëhen burim turpi, vetëbesimi të ulët dhe vuajtjeje të heshtur. Megjithë faktin se kjo gjendje ka shkaqe të shumta dhe të ndërlikuara, shumë raste mbeten të padiagnostikuara ose të nënvlerësuara, pikërisht për shkak të subjektivizmit që e shoqëron përceptimin e saj. Ky tekst synon të shqyrtojë me vëmendje incidencën, etiologjinë, kriteret diagnostikuese dhe alternativat e trajtimit të hirsutizmit, duke ofruar një pasqyrë të thelluar klinike për këtë çrregullim endokrin me ndërlikime psikologjike e sociale.
Incidenca dhe etiologjia
Hirsutizmi paraqitet në rreth 2–10% të femrave në moshë riprodhuese (18–45 vjeç). Megjithatë, vlerësimi i saktë i incidencës mbetet sfidues për shkak të natyrës subjektive të përceptimit të qimeve dhe shqetësimit që ato shkaktojnë. Disa gra reagojnë me shqetësim të theksuar ndaj pranisë së qimeve terminale vetëm në fytyrë, ndërsa të tjera mund të mos shqetësohen edhe në prani të shpërndarjes më të gjerë në trup. Kjo variabilitet në përceptim ndikohet gjithashtu nga faktorë kulturorë dhe gjeografikë – më shpesh vërehet tek gratë mesdhetare, krahasuar me ato të rajoneve veriore si Skandinavia.
Etiologjikisht, hirsutizmi është shpesh manifestim i hiperandrogjenizmit, një gjendje në të cilën prodhohen ose qarkullojnë në sasi të larta hormonë androgjenë (testosteroni dhe derivatet e tij). Burimi i androgjenëve mund të jetë:
-
Ovarian: Sindroma e ovareve policistike (PCOS) është shkaku më i zakonshëm.
-
Adrenal: Disfunksione kongjenitale të gjëndrës mbiveshkore ose tumore të saj.
-
Iatrogen: Si pasojë e përdorimit të medikamenteve me efekt androgjenik.
-
Idiopatik: Pa shkak të dukshëm hormonal, por me rritje të ndjeshmërisë së folikujve ndaj androgjenëve.
-
Tumoral: Sekretim i tepërt androgjenësh nga neoplazitë ovariale ose adrenale.
-
Sëmundje endokrine: Sindroma e Cushing, hiperprolaktinemia, akromegalia.
Shpesh, PCOS dhe hirsutizmi idiopatik përbëjnë pjesën më të madhe të rasteve.
Mekanizmi patofiziologjik
Hormonët androgjenë nxisin transformimin e qimeve vellus (fine, të padukshme) në qime terminale (të trasha, pigmentuara) në zonat e ndjeshme androgjene. Ky proces ndikohet në mënyrë të veçantë nga 5-alfa-dihidrotestosteroni (DHT), i cili formohet nga shndërrimi i testosteronit nga enzima 5-alfa-reduktaza në folikulin e qimes.
Rreth 50–70% e testosteronit qarkullues te gratë prodhohet nga prekursorët si androstenedioni dhe DHEA (dehidroepiandrosteroni), mbi 80% e të cilit ka origjinë adrenale.
-
Suprarenalja: Sekreton DHEA, DHEAS, androstenedion dhe testosteron.
-
Ovarët: Sekretojnë kryesisht androstenedion dhe testosteron.
Shenjat klinike të shoqëruara
Përveç rritjes së qimeve, hirsutizmi mund të shoqërohet me shenja virilizimi, që tregojnë një nivel më të lartë të androgjenëve:
-
Alopeci androgjenike
-
Akne të theksuara
-
Thellim i zërit
-
Rritje e masës muskulore
-
Klitoromegali
-
Libido e rritur
-
Ndryshime të personalitetit
Po ashtu, janë të zakonshme çrregullimet menstruale, si:
-
Amenorrhea (mungesë e ciklit)
-
Oligomenorrhea (cikël i rralluar)
Shpesh, gjenden anamnezë familjare pozitive ose histori për marrje medikamentesh me efekte androgjenike.
Vlerësimi klinik: Si e përcaktojmë hirsutizmin?
Ekzaminimi klinik përqendrohet në vlerësimin e shpërndarjes dhe densitetit të qimeve terminale, si dhe të shenjave të tjera hormonale. Vërehet gjithashtu prania e acanthosis nigricans dhe strijeve, që mund të sugjerojnë rezistencë ndaj insulinës ose çrregullime hormonale.
Skala e Ferriman-Gallwey përdoret për të matur shkallën e hirsutizmit në 11 zona androgjen-sensitive. Vlerësimi bëhet nga 0 (mungesë qimesh) deri në 4 (prani e theksuar). Një shumë ≥8 është diagnostike për hirsutizëm.
Vlerësimet laboratorike
Analizat laboratorike duhet të jenë të orientuara nga shenjat klinike dhe historia mjekësore:
Bazuar në çrregullimet menstruale:
-
Testosteroni total
-
FSH dhe LH
-
Prolaktina
Në rastet me virilizim të theksuar:
-
Testosteroni total
-
DHEAS (rreth 90% nga gjëndra suprarenale; nivele shumë të larta sugjerojnë tumor)
-
17-ketosteroidet urinare (tregues i prodhimit adrenal të androgjenëve)
Për të zbuluar shkakun:
-
Testet stimulative dhe inhibuese për vlerësimin funksional të boshtit HPA ose ovarial.
-
5-alfa reduktaza në regjionin pubik në rastet idiopatike.
Metodat diagnostike shtesë
-
Ekografia transvaginale: e domosdoshme për të konfirmuar PCOS.
-
CT abdominal ose MRI: për të identifikuar masat tumorale adrenale/ovariale.
-
Testime gjenetike: në rastet me dyshim për hiperplazi kongjenitale të gjëndrës mbiveshkore.
Menaxhimi i hirsutizmit
Trajtimi kozmetik:
-
Rruajtje, depilim me dyllë, pincetë
-
Zbardhje me peroksid hidrogjeni
-
Elektrolizë
-
Laser – metoda më efektive për heqje të përhershme të qimeve
Terapia farmakologjike (trajtim sistemik):
-
Antiandrogjenë: si spironolaktoni, flutamidi, finasteridi
-
Kontraceptivë oralë kombinues: për uljen e sintezës ovariale të androgjenëve
-
Metformina: në rastet me rezistencë ndaj insulinës (si në PCOS)
-
Kortikosteroide: për forma të hiperplazisë kongjenitale adrenale
Përmbyllje
Hirsutizmi nuk është vetëm një çështje estetike – ai është një pasqyrë klinike e çrregullimeve hormonale që kërkojnë vlerësim të kujdesshëm multidisiplinar. Diagnoza e saktë dhe trajtimi adekuat jo vetëm që përmirësojnë cilësinë e jetës së pacientes, por ndihmojnë edhe në menaxhimin e sëmundjeve themelore që fshihen pas këtij simptomi.
