Albert Vataj
Siç mund ta dini, librat në mesjetë ishin tepër të pakta dhe të çmuara. Çdo libër, pasi sigurohej në rrugë të ndryshme, shpesh të blerë me shuma të majme, kopjohej me kujdes me dorë, disa prej të cilave të shoqëruar me ilustrime, që kërkonte mijëra orë punë të kualifikuar. Umberto Eco te “Emri i trëndafilit” shtjellon në mënyrë të detajuar mënyrën se si kopjoheshin librat nga murgjarit dhe si ruheshin objektet e rralla dhe botimet e rëndësishme në një bibliotekë rrethuar nga mistika e kodeve dhe labirinteve, befasive dhe intrigave, frikës dhe vdekjes.
Gjatë mesjetës së mëvonshme, kur u krijuan bibliotekat e aksesueshme për publikun, librat shpesh lidheshin me zinxhirë në raftet, duke i lejuar publikut t’i lexonte, ndërsa ruanin koleksionin e vlefshëm të bibliotekës nga hajdutët e mundshëm, që ishin të shumtë për shkak të vlerës.
Zinxhirët ishin të vendosur në cep ose në kopertinën e librave, nëpërmjet unazave dhe ishin mjaft të gjata për të lejuar, që librat të hiqeshin nga raftet e tyre dhe të lexoheshin, por jo të hiqeshin nga vetë biblioteka. Vetëm bibliotekari mund t’i hiqte librat nga zinxhiri duke përdorur një çelës.
Më e famshmja nga këto syresh është biblioteka e Katedrales Hereford, në Hereford, Angli, e cila është më e madhja e mbijetuar, e lidhur me zinxhirë, me shufrat dhe bravat e saj të paprekura ende sot, me një koleksion prej 150 librash. Ajo ishte një bibliotekë huadhënëse dhe referuese teologjike që funksionon e vendosur në Katedrale. Shumica e vëllimeve në koleksion datojnë nga blerjet e bëra në vitet 1100, megjithëse libri më i vjetër në koleksion, “Hereford Gospels”, daton rreth vitit 800. Librat kanë lëvizur nëpër ndërtesat e Katedrales gjatë shekujve me disa të lidhur me zinxhirë në tavolina dhe të tjerët në foltore ose tavolina studimi në të njëjtën kohë. Biblioteka e lidhur me zinxhirë si një koleksion u krijua kur librat u zhvendosën në Kapelën e Zonjës në 1611, pas një hetimi për kujdesin e librave. Çuditërisht, katedralja dhe koleksioni i bibliotekës i shpëtuan dëmtimit të gjerë të Luftës Civile Angleze, duke shtuar më shumë libra në 1678 nga një kolegj jezuit.
Gjatë mbretërimit të Elizabeth I, në vitin 1582, një komision që hetonte katedralen, zbuloi se koleksioni, i mbledhur që nga shekulli i 12-të, ishte i organizuar dhe mbajtur keq. Në vitin 1590 e gjithë biblioteka u zhvendos në Kapelën e Zonjës dhe në vitin 1611, Biblioteka e Zinxhirëve u krijua nga Thomas Thornton. Thornton, i cili ishte kanun i Herefordit, nga viti 1583 e tutje dhe zv/kancelar i Universitetit të Oksfordit më 1583 dhe 1599, ishte i pari që lidhi libra me zinxhir në bibliotekë. William Brewster ia la trashëgim koleksionin Kolegjit St John, Oksford. Shumë libra u shtuan në shekullin e 17-të dhe në 1678 koleksioni nga Kolegji jezuit në Cëm, Llanrothal, Uells, iu bashkua bibliotekës kur kolegji u mbyll pas pushtimit nga John Arnold i Monmouthshire.
Në vitet 1840, katedralja i’u nënshtrua një pune të konsiderueshme restauruese, librat dhe raftet duhej të hiqeshin nga Kapela e Zonjës. Ajo u nda midis Transeptit të Veriut dhe Bibliotekës Victorian Dean Leigh. Më vitin 1854, Francis Tebbs Havergal u emërua zëvendësbibliotekar dhe ai e përmirësoi shumë bibliotekën dhe i kushtoi vëmendje detajeve të tilla, si temperatura e dhomës dhe pastërtia. BF Streeter ishte përgjegjës për një ndryshim të madh në organizimin e bibliotekës, siç ishin bibliotekarët si Langton E. Brown dhe Maude Bull nga viti 1897 e tutje; Bull punoi në bibliotekë për më shumë se pesëdhjetë vjet deri në vdekjen e saj në 1951. Për vite me radhë, studiuesi i shquar, Canon Wlliam wolfe Capes (1834–1914), renditi regjistrimet brenda bibliotekës; ai shtypi një vëllim që përmban të dhëna të hershme, duke ua paraqitur atë anëtarëve të Shoqërisë Cantilupe. Gjithashtu të rëndësishëm në historinë e bibliotekës ishin Frederick Charles Morgan (vdiq më 1978, 100 vjeç) dhe vajza e tij Penelope (1976–90). FC Morgan mbikëqyri projektin e katalogimit të vitit 1927 e në vazhdim, pas një donacioni nga Fondi Dean Leigh. Nipi i tij Paul u pasua si bibliotekar nderi nga Penelope Morgan, e cila qëndroi në këtë post deri në vitin 1989. Gjatë Luftës së Dytë Botërore, Mappa Mundi (harta më e madhe mesjetare e njohur që ekziston ende) dhe dorëshkrime të tjera të vlefshme nga periudha mesjetare, u mbajtën gjetkë në sigurisë dhe u kthye në koleksion në 1946.
Në vitin 1988, Dekani dhe Kapitulli propozuan shitjen e Mappa Mundi dhe zgjuan kundërshtime të konsiderueshme kombëtare. Pas krijimit të një besimi të përkushtuar, një donacion nga Sir Paul Getty dhe një shume parash nga Fondi Kombëtar i Përkujtimit të Trashëgimisë, Mappa dhe biblioteka e lidhur me zinxhirë u transferuan në Trustin Bamirës Mappa Mundi dhe u hap një ndërtesë e re e projektuar nga Sir William Whitfield më 3 maj 1996 nga Mbretëresha për të strehuar koleksionet historike dhe bibliotekën historike të lidhur me zinxhirë, e cila është e hapur për publikun.
Si biblioteka e lidhur me zinxhirë, ashtu edhe koleksionet historike në dyqan tani mbahen në dhoma të kontrolluara nga temperatura, rezistente ndaj zjarrit, Mappa dhe koleksioni historik janë shumë më të lehtë për t’u aksesuar sesa në katedrale. Megjithatë, biblioteka e lidhur me zinxhirë është ende e lidhur me raftet e librave.
Shumica e librave në koleksion datojnë rreth vitit 1100. Vëllimi më i vjetër në bibliotekë, Ungjijtë Hereford me karaktere anglo-saksone, daton rreth vitit 780 dhe ishte i vetmi libër që i mbijetoi zjarrit të vitit 1055. Shumë nga librat dhe dorëshkrimet u mblodhën nga Herefordshire, me shumë prej atyre që nga shekulli i 14-të e tutje të lidhura me ligjin e qarkut. Për disa shekuj librat u ruajtën në dollapë ose arka druri derisa u krijua dhoma e parë e bibliotekës, në manastirin jugperëndimor të katedrales, në shekullin e 15-të.
Biblioteka përmban kryesisht libra të vjetër në dorëshkrim të lidhur me zinxhirë në vendet e tyre, disa prej tyre ekzemplarë të bukur të dorëshkrimit të lashtë, që përmbajnë ilustrime të bukura në ar dhe me ngjyra. Biblioteka ka një antifonar të lashtë dhe të ruajtur mirë të Herefordit të shekullit të 13-të. Një thesar tjetër është një relike e lashtë prej lisi, e lënë trashëgim në katedrale nga Canon Russell, që thuhet se është marrë nga një familje katolike romake në zotërimin e së cilës ishte prej kohësh. Ajo është e mbuluar me pllaka bakri të veshura me smalt Limoges që përfaqëson vrasjen dhe varrimin e Shën Thomas të Canterbury. Biblioteka disponon gjithashtu rreth 229 dorëshkrime, kryesisht teologjike, të datuara nga shekujt VIII-XVI. Përveç Ungjijve Hereford, është aty edhe Bibla Wyclifite dhe Breviary Hereford e shekullit të 13-të, si e vetmja kopje e mbijetuar.
Pjesa më e madhe e koleksionit të bibliotekës përbëhet nga libra mbi teologjinë, studimet biblike dhe kishtare dhe ligji. Përveç 150 vëllimeve, të datuara në shekujt e 16-të dhe të 17-të, nga Biblioteka e Jezuitëve në Llanrothal, ajo mori në vitin 1925m 242 vëllime mbi teologjinë nga Paul Foley nga Stoke Edith House dhe, në vitin 1978, 260 vëllime të shtypura midis viteve 1494-178. nga Biblioteka e Shkollës Lady Hawkins në Kington. Biblioteka ka marrë gjithashtu shumë donacione të tjera të vogla gjatë viteve, duke zbuluar një pasqyrë të rëndësishme në historinë e qarkut dhe praktikat kishtare brenda tij. Koleksioni përmban gjithashtu dorëshkrime muzikore të përdorura në Katedralen Hereford midis fundit të shekullit të 17-të dhe 19-të dhe rreth 9,000 artikuj të shtypur pas vitit 1850, si dhe një seksion të historisë lokale.
Përgatiti: Albert Vataj
