Një shekull pasi matematikanja franceze Émilie du Châtelet popullarizoi Njutonin dhe hapi rrugën për gratë në shkencë, dhe disa dekada përpara se fjala “shkencëtar” të shpikte për matematikanen skoceze Mary Somerville, Sophie Germain (1 prill 1776 – 27 qershor, 1831) i dha vetes një arsim duke përdorur librat e babait të saj dhe u bë një matematikane, fizikane dhe astronome e shkëlqyer, e cili ishte pioniere e teorisë së elasticitetit dhe dha një kontribut të rëndësishëm në teorinë e numrave.
Në vend të një edukimi formal, të padisponueshëm për gratë, deri më shumë se një shekull më vonë, Germain plotësoi leximin dhe dhuratën e saj natyrore për shkencën, duke shkëmbyer letra me disa nga matematikanët më të shquar të epokës. Ndër korrespondentët e saj të famshëm ishte ajo me Carl Friedrich Gauss, i konsideruar nga shumë studiues matematikani, si më i madh që ka jetuar ndonjëherë. Duke shkruar me pseudonimin mashkullor M. LeBlanc – “duke pasur frikë nga talljet e një shkencëtareje femër”, siç shpjegoi ajo vetë më vonë – Germain filloi të ndante me Gausin disa nga provat e teoremës së saj në përgjigje të opusit të tij të madh Disquisitiones Arithmeticae .
Korrespondenca e tyre filloi në vitin 1804, në kulmin e pushtimit francez të Prusisë. Më 1806, Germain mori lajmet se trupat e Napoleonit ishin gati të hynin në qytetin e lindjes prusian të Gausit, Brunswick. E tmerruar se mentori i saj i largët mund të vuante fatin e Arkimedit, i cili u vra kur forcat romake pushtuan Sirakuzën pas një rrethimi dy-vjeçar, ajo i bëri thirrje një miku të familjes – shefin ushtarak francez M. Pernety – të gjente Gausin në Brunswick dhe të garantonte sigurinë e tij. Pernety ngarkoi një nga komandantët e të batalionit të udhëtonte dyqind milje në Brunswick të pushtuar për të kryer misionin e shpëtimit.
Por Gauss, doli, ishte i padëmtuar nga lufta. Në një letër të datës 27 nëntor 1806, të përfshirë në “Sophie Germain: An Essay in the History of Theory of Elasticity”, komandanti disi i inatosur i batalionit i raporton shefit të tij:
Sapo kam ardhur në këtë qytet dhe kam mavijosur veten me porosinë tuaj. Kam pyetur disa persona për adresën e Gausit, në rezidencën e të cilit isha për të mbledhur disa lajme në emër tuaj dhe Sophie Germain. M. Gauss iu përgjigj se nuk kishte nderin të njihte ty as Mlle. Germain… Pasi fola për pikat e ndryshme që përmban urdhri juaj, ai u duk pak i hutuar dhe më kërkoi t’i përcillja falënderimet për konsideratën tuaj në emër të tij.
Me marrjen e lajmit ngushëllues dhe disi komik, Germain u ndje i detyruar t’i shkruante Gausit dhe të largonte konfuzionin e tij rreth identitetit të shpëtimtarit të mundshëm. Pasi doli si gruaja pas personazhit të M. LeBlanc në një letër nga 20 shkurt 1807, ajo i thotë Gausit:
Vlerësimi që ju detyrohem për inkurajimin që më keni dhënë, duke më treguar se më llogaritni ndër dashamirët e aritmetikës sublime, misteret e të cilave keni zhvilluar, ishte motivimi im i veçantë për të mësuar lajmet për ju në një kohë kur problemet e lufta më bëri të frikësohesha për sigurinë tënde; dhe kam mësuar me kënaqësi të plotë se ju keni qëndruar në shtëpinë tuaj aq të patrazuar sa të lejonin rrethanat. Megjithatë, shpresoj që këto ngjarje të mos ju largojnë shumë nga kërkimet tuaja astronomike dhe veçanërisht aritmetike, sepse kjo pjesë e shkencës ka një tërheqje të veçantë për mua dhe gjithmonë i admiroj me kënaqësi të re lidhjet midis të vërtetave të ekspozuara në librin tuaj. .
Gauss përgjigjet disa javë më vonë:
Zonja Germain,
Letra juaj … ishte për mua burim sa kënaqësie aq edhe befasie. Sa e këndshme dhe e ngrohtë për të fituar një mik kaq lajkatar dhe të çmuar. Interesimi i gjallë që keni treguar për mua gjatë kësaj lufte meriton vlerësimin më të sinqertë. Letra juaj drejtuar gjeneralit Pernety do të ishte më e dobishme për mua, nëse do të kisha nevojë për mbrojtje të veçantë nga ana e qeverisë franceze.
Për fat të mirë, ngjarjet dhe pasojat e luftës nuk më kanë ndikuar aq shumë deri më tani, megjithëse jam i bindur se ato do të kenë një ndikim të madh në rrjedhën e ardhshme të jetës sime. Por si mund ta përshkruaj habinë dhe admirimin tim kur pashë korrespondentin tim të nderuar M. LeBlanc të metamorfozuar në këtë person të famshëm, duke dhënë një kopje kaq të shkëlqyer sa është e vështirë të besohet? Shija për shkencat abstrakte në përgjithësi dhe mbi të gjitha për misteret e numrave është shumë e rrallë: kjo nuk është për t’u habitur, pasi hijeshitë e kësaj shkence sublime me gjithë bukurinë e tyre zbulohen vetëm për ata që kanë guximin të kuptojnë ato. Por kur një grua, për shkak të përkatësisë gjinore, zakoneve dhe paragjykimeve tona, has pafundësisht më shumë pengesa sesa burrat për t’u njohur me problemet e tyre nyje, megjithatë i kapërcen këto pranga dhe depërton në atë që është më e fshehur, ajo pa dyshim ka guximin më fisnik, talentin e jashtëzakonshëm dhe gjenialitetin më të lartë. Asgjë nuk mund të më vërtetonte në një mënyrë më lajkatare dhe më pak ekuivoke që tërheqjet e asaj shkence, që më kanë shtuar kaq shumë gëzim në jetën time, nuk janë kimerike, sesa favori me të cilin e keni nderuar.
Shënimet shkencore me të cilat letrat tuaja janë të mbushura kaq shumë më kanë dhënë një mijë kënaqësi. I kam studiuar me vëmendje dhe e admiroj lehtësinë me të cilën depërton në të gjitha degët e aritmetikës dhe urtësinë me të cilën përgjithëson dhe përsos. Ju kërkoj ta merrni si provë të vëmendjes sime nëse guxoj t’i shtoj një vërejtje letrës suaj të fundit.
Me këtë, Gauss zgjeron dhuratën e kritikës konstruktive në disa zgjidhje matematikore që Germain kishte ndarë me të – e njëjta dhuratë që feministja e njohur Margaret Fuller i dha Thoreau-t , e cila i dha formë karrierës së tij. Megjithëse Gauss përfundimisht u shkëput nga shkëmbimi, duke zgjedhur të fokusohej në punën e tij shkencore sesa në korrespondencë, ai mbeti një admirues i gjeniut të Germain. Ai mbrojti që Universiteti i Gottingen-it t’i jepte asaj një diplomë nderi pas vdekjes, sepse ajo kishte arritur, pavarësisht se ishte grua dhe për këtë arsye e papërshtatshme për të ndjekur në fakt universitetin, “diçka që ia vlente në shkencat më rigoroze dhe abstrakte”.
Megjithatë, asnjëherë nuk iu dha diploma.
Pas përfundimit të korrespondencës së tyre, Germain dëgjoi se Akademia e Shkencave e Parisit kishte shpallur një çmim të jashtëzakonshëm – një medalje ari me vlerë 3,000 franga, afërsisht 600 dollarë atëherë ose rreth 11,000 dollarë tani – dhënë kujtdo që mund të shpjegonte një fenomen të ri emocionues fizik që shkencëtarët kishin gjetur, në dridhjen e sipërfaqeve të holla elastike. Konkurrenti fitues do të duhej “të jepte teorinë matematikore të dridhjes së një sipërfaqeje elastike dhe të krahasonte teorinë me provat eksperimentale”.
Problemi dukej aq i vështirë saqë dekurajoi të gjithë matematikanët e tjerë përveç Germain dhe të nderuarit Denis Poisson që ta trajtonin atë. Por Poisson u zgjodh në Akademi menjëherë pas shpalljes së çmimit dhe për këtë arsye u desh të tërhiqej nga konkurrimi. Vetëm Germain mbeti i gatshëm të përballonte problemin. Ajo filloi punën për të në 1809 dhe paraqiti letrën e saj në vjeshtën e vitit 1811. Pavarësisht se ishte e vetmja pjesëmarrëse, ajo humbi – juristët vendosën se provat e saj nuk ishin bindëse.
Germain vazhdoi – sepse asnjë zgjidhje nuk ishte pranuar, Akademia e zgjati konkursin me dy vjet dhe ajo paraqiti një punim të ri, në mënyrë anonime, në 1813. Ai u refuzua përsëri. Ajo vendosi të provonte për herë të tretë dhe ndau mendimin e saj me Poisson, duke shpresuar se ai do të jepte një pasqyrë të dobishme. Në vend të kësaj, ai huazoi shumë nga idetë e saj dhe botoi veprën e tij mbi elasticitetin, duke mos i dhënë Germain asnjë kredi. Meqenëse ai ishte redaktor i revistës së Akademisë, punimi i tij u pranua dhe u shtyp në 1814.
Megjithatë, Germain këmbënguli. Më 8 janar 1816, ajo paraqiti një letër të tretë me emrin e saj. Zgjidhja e saj ishte ende e papërsosur, por anëtarët e jurisë vendosën se ishte aq e mirë, duke pasur parasysh kompleksitetin e problemit dhe i dhanë asaj çmimin, i cili e bëri atë gruan e parë që fitoi një vlerësim nga Akademia e Shkencave e Parisit.
Por edhe me çmimin në tërheqje, Germain nuk u lejua të ndiqte leksionet në Akademi – të vetmet gra që lejoheshin të auditonin ishin gratë e anëtarëve. Ajo vendosi të vetë-botonte esenë e saj fituese, kryesisht për të ekspozuar vjedhjen e Poisson dhe për të vënë në dukje gabimet në provat e tij. Ajo vazhdoi të bënte punë themelore matematikore mbi elasticitetin, si dhe punë në filozofi dhe psikologji një shekull përpara se kjo e fundit të ishte një disiplinë formale. Ashtu si Rachel Carson, Germain vazhdoi të punonte pasi po vdiste nga kanceri i gjirit. Një punim që ajo botoi pak përpara diagnozës së saj përfundimtare nxiti zbulimin e ligjeve të lëvizjes dhe ekuilibrit të trupave të ngurtë elastikë.
The Marginalian / Maria Popova
Përgatiti: Albert Vataj
