Albert Vataj
Ka zëra që nuk i përkasin vetëm një epoke, as një brezi, as një gjinie letrare, janë zëra që ngjiten nga thellësitë e vetmisë njerëzore për të mbetur aty, si dritë që nuk pret duartrokitje, por një vetëdije që digjet ngadalë. Një prej këtyre zërave është Rainer Maria Rilke. Ai nuk jep këshilla si një mjeshtër që urdhëron, por si një shpirt që ngulitet në skutat e shpirtit tjetër dhe e fton të dëgjojë zërin e vet. Ai nuk flet për të shkruar si për një profesion, por si për një dënim të shenjtë, një domosdoshmëri që ose të përfshin të tërin, ose nuk të takon fare.
Kur Rilke i thotë poetit të ri se “askush nuk mund t’ju këshillojë dhe ndihmojë”, ai nuk po e thotë këtë nga arroganca e një mjeshtri, por nga vetmia e atij që e ka jetuar këtë udhë të djegur, këtë kërkim rrënjësh që, nëse nuk janë të mbjella thellë në zemrën e vet, nuk çelin asnjë lule që ia vlen të quhet poezi. Ky thelb i mendimit të tij i bën jehonë Niçes, i cili, me kthjelltësinë e tij mizore, pohon se ura që të çon drejt qenies tënde nuk mund të ndërtohet nga askush tjetër. E gjithë krijimtaria, na mëson Rilke, është akt vetmie, është thirrje e heshtur që, nëse nuk del nga brendia jote si një nevojë që s’të le të jetosh pa e ndjekur, nuk është asgjë tjetër veç një imitim i zbrazët.
Kjo është arsyeja pse, me një urti që nuk ngutet të japë rregulla, por ngul këmbë në kërkimin e së vërtetës së vetes, Rilke i sugjeron poetit të mos merret me temat e mëdha, me dashurinë, me përjetësinë, por me vogëlsitë që përjeton vetë, me humbjet, pritjet, ëndrrat, sendet e përditshmërisë që mund të duken të zakonshme, por që në syrin e vërtetë poetik bartin të fshehtat më të thella të jetës. Nëse nuk mund të shohësh poezinë në një filxhan kafeje, nuk do ta gjesh as në një varr të hapur.
Pikërisht për këtë, letrat e Rilke-s nuk janë thjesht përgjigje ndaj një kërkese, por një kushtetutë shpirtërore për këdo që do të marrë seriozisht thirrjen për të shkruar. Ato nuk janë një doracak si të bëhesh poet, por një rrëfim i asaj se si të jesh njeri që e duron heshtjen, e përballon vetminë, dhe nuk trembet nga errësira brenda vetes. Vetëm prej andej, prej asaj errësire, vjen drita që meriton të quhet art.
Në një botë ku shpesh krijimi matet me pëlqime dhe shikime, Rilke na kujton me qartësinë e një lutjeje pa zot: arti i vërtetë lind nga nevoja, dhe vetëm nga ajo. Dhe nëse ajo nevojë s’është një ogur i brendshëm që nuk pushon së trokituri, më mirë të heshtësh. Heshtja, ndonjëherë, është më afër artit se çdo fjalë që s’ka lindur nga domosdoshmëria.
Duke i bërë jehonë pohimit të famshëm të Niçes se “Askush nuk mund t’ju ndërtojë urën mbi të cilën ju dhe vetëm ju duhet të kaloni lumin e jetës”, Rainer Maria Rilke (4 dhjetor 1875 – 29 dhjetor 1926) në në “Letrat për një poet të ri” shkruan:
“Askush nuk mund t’ju këshillojë dhe ju ndihmojë, askush. Ekziston vetëm një mënyrë e vetme. Shkoni në veten tuaj. Kërkoni për arsyen që ju ofron oferta që shkruani; Zbuloni nëse ai po i shtrin rrënjët në vendet më të thella të zemrës suaj, pranoni vetes nëse do t’ju duhej të vdisnit nëse do t’ju mohohej të shkruanit.”
Në një ndjenjë që të kujton magjinë e Bukowski-t nga poezia e tij “Kështu që ti dëshiron të bëhesh shkrimtar” – “nëse nuk del nga shpirti yt si një raketë … mos e bëj”, ai këshilloi – Rilke shton:
“Kjo mbi të gjitha, pyesni veten në orën më të qetë të natës suaj: duhet të shkruaj? Gërmoni në veten tuaj për një përgjigje të thellë. Dhe nëse kjo duhet të jetë pohuese, nëse mund ta përgjigjeni këtë pyetje të sinqertë me një “duhet” të fortë dhe të thjeshtë, atëherë ndërtojeni jetën tuaj sipas kësaj domosdoshmërie; jeta juaj edhe në orën e saj më indiferente dhe më të vogël duhet të jetë një shenjë e kësaj nxitjeje dhe një dëshmi për të.
[…]
Një vepër arti është e mirë nëse ka dalë nga nevoja. Në këtë natyrë të origjinës së tij qëndron gjykimi për të: nuk ka asnjë tjetër.”
Por pavarësisht paralajmërimit të tij fillestar, Rilke i ofron të riut Kappus këshilla praktike dhe poetike:
“Mundohuni, si një qenie njerëzore e parë, të thoni atë që shihni, përjetoni, doni dhe humbni. Mos shkruani poezi dashurie; shmangni në fillim ato forma që janë shumë të thjeshta dhe të zakonshme: ato janë më të vështirat, sepse duhet një fuqi e madhe, plotësisht e pjekur për të dhënë diçka nga vetja ku ju vijnë në mendje traditat e mira, madje edhe të shkëlqyera në sasi. Prandaj ruajeni veten nga këto tema të përgjithshme dhe kërkoni ato që ju ofron përditshmëria juaj; përshkruani dhimbjet dhe dëshirat tuaja, mendimet kalimtare dhe besimin në një lloj bukurie – përshkruani të gjitha këto me sinqeritet të dashur, të qetë, të përulur dhe përdorni, për të shprehur veten, gjërat në mjedisin tuaj, imazhet nga ëndrrat tuaja dhe objektet të kujtesës suaj. Nëse jeta juaj e përditshme ju duket e varfër, fajëso veten, thuaji vetes se nuk je aq poet sa për të nxjerrë në pah pasuritë e saj;”
Rilke përfundon me një përkufizim nominal të asaj që do të thotë dhe çfarë duhet të jesh artist:
“Unë nuk di asnjë këshillë për ju përveç kësaj: të hyni në veten tuaj dhe të provoni thellësitë në të cilat ngrihet jeta juaj; në burimin e tij do të gjeni përgjigjen e pyetjes nëse duhet të krijoni. Pranojeni, ashtu siç tingëllon, pa e pyetur. Ndoshta do të dalë që ju jeni thirrur të jeni artist. Atëherë merre mbi vete atë fat dhe mbaje atë, barrën dhe madhështinë e tij, pa pyetur kurrë se çfarë shpërblimi mund të vijë nga jashtë. Sepse krijuesi duhet të jetë një botë për veten e tij dhe të gjejë gjithçka në vetvete dhe në natyrë me të cilën është lidhur.”
Letrat drejtuar një poeti të ri nuk mbeten asgjë më pak se shkrimi laik për jetën krijuese, të mbushura me urtësinë e Rilke se çfarë bëjnë librat për jetën tonë të brendshme, vlerën jetësore të pasigurisë, çfarë do të thotë në të vërtetë të duash dhe sa trishtime të mëdha na sjellin më afër vetes.
