Nga Albert Vataj
Sot, në 214-vjetorin e lindjes së Franz Liszt-it, kujtojmë një nga figurat më të shquara të muzikës romantike, një njeri që jetoi si një kometë, duke ndriçuar skenën, sallonet, dhe shpirtin e njerëzimit me talentin e tij të rrallë. Liszt nuk ishte thjesht një kompozitor; ai ishte një fenomen kulturor, një “popstar” e parë e shekullit XIX, një figura që përfaqësonte bashkëjetesën e artit, dashurisë dhe përkushtimit shpirtëror.
Liszt nuk ishte vetëm një kompozitor: ai ishte një epokë më vete. Në shekullin XIX, ai ishte “popstari” i parë i historisë, një meteor njerëzor që elektrizonte turmat me virtuozitetin e tij dhe që, si çdo yll i lindur për të ndriçuar fort, digjej njëkohësisht në flakën e brendshme të vetvetes.
Sipas legjendës familjare, ardhja e Liszt-it në botë ishte shenjë e fatit. “Një cigane” kishte profetizuar nënës së tij, Maria Annës, në vitin e shfaqjes së kometës së madhe të 1811-s, se do të lindte një djalë i destinuar për madhështi. Dhe vërtet, universi dukej se e kishte zgjedhur për ta bërë tingullin shpirt, për ta kthyer muzikën në fe.
I vetmi bir i Adam Liszt-it, nëpunës i princit Esterházy, dhe i nënës së tij të butë e devotshme, Franz u shfaq që herët si një fëmijë i mrekullisë. Si një Mozart i ri, ai u përkrah nga i ati me një disiplinë të hekurt, që shndërroi talentin e natyrshëm në përkryerje. Në nëntëvjeçarin e tij debutoi në Edenburg dhe Presburg, ku publiku u mahnit nga improvisimet e djaloshit që dukej sikur kishte marrë frymë nga vetë pianot e qiellit.
Në vitin 1823, Liszt u nis drejt Parisit, qytetit që do të bëhej jo vetëm shtëpia e tij shpirtërore, por edhe teatri i famës së tij planetare. “Le petit Litz”, siç e quanin me përkëdheli, i magjepsi sallonet aristokratike dhe zemrat e damave që binin të fikët në koncertet e tij. Një dëshmi e epokës romantike thotë se “Liszt kishte efektin që shekulli XX do ta njihte vetëm me Elvis Presley-n dhe Beatles-at”.
Ai ishte bukuria që ecte në mes të tingujve, një adhurim i përbashkët mes muzikës dhe njerëzimit, një ikonë që bëri artin të digjej në zjarrin e vetë adhurimit.
Por, si çdo shpirt i ndriçuar, Liszt njohu edhe errësirën. Vdekja e të atit në vitin 1827 e tronditi thellë. Ai, që deri atëherë kishte jetuar në hare dhe dritë, u përball për herë të parë me boshllëkun. U tërhoq nga skena, u mbyll në vetvete, lexoi filozofë dhe teologë, kërkoi Zotin nëpër fjalë dhe nota. Një dashuri e pafat i hapi plagën e parë, por edhe rrugën drejt përsiatjes shpirtërore. U lidh me mendjet e mëdha të kohës, Victor Hugo, Balzac, Heine, dhe mbi të gjitha, me iluministin Abbe Lamennais, libri i të cilit Paroles d’un croyant do t’i shndërronte ndjesinë e fesë në një përjetim artistik.
Në dekadat që pasuan, Liszt jetoi midis ekstazës së botës dhe përulësisë së shpirtit. Me princeshën Carolyne zu Sayn-Wittgenstein, në Romë, ai përjetoi një dashuri të thellë dhe të trazuar, që dështoi në pragun e martesës së planifikuar për ditëlindjen e tij të 50-të. Më pas, si për ta shlyer këtë brengë, Liszt iu përkushtua muzikës sakrale, një kthesë e thellë nga sensualiteti në shenjtëri.
Në Monte Mario, ku u tërhoq në vitin 1863, e vizitoi vetë Papa Piu IX. Dy vjet më vonë, Liszt u shugurua klerik, një akt që shënoi jo shkëputje nga bota, por sublimimin e saj në dritë. Megjithatë, ai mbeti i ndarë mes dy poleve të ekzistencës: në njërën anë murg, në tjetrën artist i pavdekshëm që përsëri udhëtonte, dashuronte, kompozonte, rrëzonte kufij.
Trashëgimia e tij është monumentale. Rreth 65 vepra korale, shumë prej tyre të frymëzuara nga liturgjia katolike, bashkë me opus-e pianistikë që flasin për një shpirt në dialog me përjetësinë. Kulmi i kësaj përkushtie është Missa solemnis (1856), e cila, krahas veprave të Bruckner-it, mbetet një ndër simbolet e muzikës sakrale të shekullit XIX, një himn ku pianos i jepet zëri i shpirtit, e tingulli kthehet në lutje.
Në fund të jetës, Liszt ishte një njeri që kishte prekur të dyja skajet e ekzistencës: lavdinë dhe përulësinë, dashurinë dhe heshtjen, artin dhe fenë. Ai mbetet figura e muzikantit që jetoi si apostull i ndjenjës, që i dha pianës jo vetëm teknikën, por shpirtin e poetit.
Në kujtesën e njerëzimit, Liszt mbetet si ai që e ktheu pianon në altar, jetën në skenë, dashurinë në përshpirtje, një kometë që vazhdon të ndriçojë qiellin e artit, edhe dy shekuj pas lindjes së tij.
