Albert Vataj
Në çdo epokë, ekziston një figurë që shkel kufijtë e konformizmit, që guxon të jetë vetvetja edhe përballë dënimit, përbuzjes e përjashtimit. Një shpirt që e vesh jetën me dritën e mendimit të lirë dhe e kthen dhimbjen në art. Për shekullin XIX, ai njeri quhej Oscar Wilde.
Me një mendje që shpërthente si diamant në çdo fjalë, dhe me një elegancë që e tejkalonte modën për t’u bërë filozofi e jetesës, Wilde ishte njeriu që guxoi të jetonte bukurinë si akt rebelimi. Ai e ktheu ironinë në armë kundër hipokrizisë viktoriane, duke e bërë të qeshurën një mënyrë për të shpalosur tragjedinë e shoqërisë së tij.
Në një kohë kur morali kolektiv ngrihej mbi fasadën dhe turpin, ai mbrojti me dinjitet individualitetin, ndjeshmërinë dhe artin. Por për një botë që nuk duronte dallimin, Wilde ishte tepër i bukur për t’u pranuar, tepër i ndritur për t’u kuptuar, dhe tepër i lirë për t’u falur.
Historia e tij nuk është thjesht ajo e një shkrimtari brilant, por e një njeriu që u dënua për guximin e të jetuarit sipas së vërtetës së tij — një vdekje e ngadaltë në duart e hipokrizisë kolektive.
Por përtej tragjedisë, qëndron një trashëgimi që nuk vdes: fjala e tij, mendimi i tij, dhe ajo ndjenjë e përjetshme lirie që frymon në çdo faqe të veprës së tij.
Në këtë rrëfim që nis me frazën profetike —
“Shoqëria ndonjëherë mund ta falë një kriminel, por kurrë nuk fal një ëndërrimtar…” —
përshkohet jeta e një njeriu që jetoi si poezi dhe vdiq si dëshmi. Një jetë që, edhe pse e përgjakur nga paragjykimi, ndriçon ende me fisnikërinë e shpirtit që zgjodhi të mos heshtë.
Autori i kësaj fraze profetike ishte krijuesi dhe zëri i dandyizmit, xhentëlmeni i epokës viktoriane, arbitri i elegancës, njeriu që për vite me radhë tronditi botën me aforizmat dhe epigramet e tij brilante: Oscar Wilde.
Më 16 tetor 1854, në gjirin e një familjeje fisnike, lindi në Dublin ky shpirt i jashtëzakonshëm.
I ati, Sir William Wilde, ishte një mjek dhe filantrop i respektuar, ndërsa e ëma, Jane Elgee, poete revolucionare anglo-irlandeze që shkruante me pseudonimin Speranza.
Oscar trashëgoi prej tyre dhemen e mendimit dhe ndjeshmërisë estetike.
Student i shkëlqyer në Trinity College të qytetit të lindjes, vijoi më pas studimet në Oxford, ku u bë njohës i thellë i klasikëve grekë dhe fitues i disa çmimeve poetike, mes tyre i njohuri Çmimi Newdigate, një nder i madh për kohën.
Gjatë studimeve udhëtoi nëpër Europë, duke botuar vjershat e para në gazeta dhe revista të ndryshme.
Në vitin 1879, u vendos përfundimisht në Londër.
Në 1882, udhëtoi në Shtetet e Bashkuara të Amerikës, ku mbajti një seri ligjëratash mbi filozofinë estetike, duke mbrojtur parimin “Arti për Artin” – një doktrinë që do të përkufizonte estetikën e dandyizmit dhe do ta kthente Wilde në një figurë të adhurimit publik.
Pas këtij turneu, vijoi të ligjëronte në universitete e qendra kulturore në Evropë, duke u pritur me entuziazëm, përfshirë edhe Francën, ku më 1883 u miqësua me Paul Verlaine.
Një vit më pas, u martua me Constance Lloyd, bijën e këshilltarit të Mbretëreshës, Horace Lloyd.
Çifti pati dy djem: Cyril (1885) dhe Vyvyane (1886).
Nga 1887 deri në 1889, Wilde drejtoi revistën për gra Woman’s World, dhe ishte pikërisht kjo periudhë që i dha atij veprat e pavdekshme:
“Portreti i Dorian Gray” (1890), “Ventilatori i Zonja Windermer” (1892), “Salomeja” (1894) dhe “Rëndësia e të qenit Ernest” (1895).
Por pikërisht në kulmin e lavdisë, jeta e tij mori kthesën tragjike.
Pas lindjes së djalit të dytë, Wilde njohu Robbie Ross, një gazetar e kritik arti kanadez 17-vjeçar, i cili ishte hapur homoseksual. Ata krijuan një lidhje të ngushtë dhe, me kalimin e kohës, Oscar filloi të mos e fshehë më identitetin e tij seksual.
Në 1891, ai lidhi një marrëdhënie me poetin e ri të bukur Lord Alfred Douglas, të cilin e thërriste me përkëdheli “Bosie”.
Babai i Bosie-t, John Sholto Douglas, markez i Queensberry, ishte njeri i ashpër, konservator dhe arrogant, që e quante këtë lidhje një turp familjar.
Ai nisi një fushatë ndjekjeje ndaj Wilde-it, madje përpiqej të sabotonte premierat e tij teatrale.
I lodhur nga përndjekja, Oscar vendosi ta padisë markezin për shpifje, pasi ky i kishte dërguar një kartë me fjalët:
“Për Oscar Wilde-in, atë që hiqet si sodomit…”
Në vend që të fitonte drejtësi, Wilde përfundoi vetë në bankën e të akuzuarve.
Gjykimi në Old Bailey u kthye në një spektakël publik, ku shoqëria viktoriane – e mbushur me hipokrizi – e gjykoi për sjellje “të papranueshme morale”.
Ligjet e asaj kohe e ndalonin hapur homoseksualitetin, duke e cilësuar “pabesi të rëndë”, të dënueshme me burg deri në dy vjet.
Oscar Wilde u dënua me dy vjet punë të detyruar në burgun e Reading-ut, ku u njoh si i burgosuri C3-3.
Kushtet ishin çnjerëzore: ushqim minimal, heshtje e detyruar, mungesë komunikimi.
Atje, mes vuajtjes dhe reflektimit, lindi një nga veprat më prekëse të tij, “De Profundis”, shkruar në formë letre për dashurinë dhe dhimbjen.
Kur u lirua në 1897, Wilde ishte i thyer fizikisht dhe shpirtërisht.
Bashkëshortja e tij, Constance, kishte marrë djemtë dhe ishte vendosur në Zvicër, duke ndryshuar mbiemrin në Holland.
Oscar, nën pseudonimin Sebastián Melmoth, gjeti strehë në Paris, ku jetoi në varfëri, i harruar nga bota që dikur e kishte adhuruar.
Vdiq më 30 nëntor 1900, në hotelin e rrënuar Hôtel d’Alsace, në praninë e disa miqve dhe një prifti katolik. Ishte vetëm 46 vjeç.
Kështu, për shkak të hipokrizisë së epokës së tij, nga njeri i nderuar e i duartrokitur, u shndërrua në të përbuzur e të harruar nga ajo e njëjta shoqëri që më parë e kishte lartësuar.
Faji i tij më i madh ishte se guxoi të ishte vetvetja dhe sfidoi moralin e rremë të kohës.
Sot, Oscar Wilde konsiderohet një nga shkrimtarët më të mëdhenj të letërsisë botërore, një mendje brilante që ndriçoi shekullin XIX dhe një shpirt që pagoi çmimin më të lartë për lirinë e të qenit vetvetja.
