Nga Albert Vataj
Ka njerëz që lindin për të jetuar thjesht jetën e tyre, dhe ka të tjerë që lindin për t’i shërbyer një ideali më të madh se vetja. Në këtë radhë të dytë qëndron Prof. Wilfried Fiedler, albanologu gjerman që i blatoi jetën gjuhës shqipe dhe kulturës shqiptare, duke e bërë atë pjesë të pandashme të universit të tij akademik. Figura e tij është më shumë se një emër i respektuar në qarqet shkencore: ajo është një dritare e hapur për Shqipërinë në botë, një dëshmi e asaj se si përmes dijes mund të krijohen ura mes popujve.
Rrënjët dhe takimi me Shqipërinë
I lindur më 7 maj 1933 në Limbach-Oberfrohna të Saksonisë, Fiedler u formua në një Gjermani që po kërkonte rrugët e saj të reja pas një historie të trazuar. Ai studioi sllavistikë dhe filologji të Europës Lindore e Juglindore në Universitetin Humboldt të Berlinit, duke e gdhendur që në fillim prirjen për të hulumtuar gjuhë dhe kultura që nuk gjendeshin në qendër të vëmendjes së akademisë perëndimore. Ky prirje do ta çonte në një takim vendimtar: Shqipërinë.
Në vitin 1957, si pjesë e një ekspedite gjermano-shqiptare për mbledhjen e këngëve popullore, Fiedler u njoh me thesarin e pashtershëm të folklorit shqiptar. Për të nuk ishte thjesht një mision shkencor; ishte një zbulim i thellë shpirtëror. “Këngë çame” (1965), vëllimi i botuar nga kjo ekspeditë, mbeti dëshmi e parë e dashurisë së tij për trashëgiminë shqiptare. Që aty e më tej, Shqipëria nuk do të ishte më një vend i largët, por një fushë e jetës së tij.
Dijetari i përkushtuar
Fiedler ishte i bindur se gjuha është jo vetëm mjet komunikimi, por edhe pasqyra e shpirtit të një kombi. Prandaj studimet e tij për shqipen janë një udhëtim në thellësinë e identitetit shqiptar. Disertacioni mbi formimin e shumësit në gjuhën shqipe, i mbështetur mbi materialin e mbledhur gjatë vizitave në Shqipëri, ishte vetëm hapi i parë i një karriere që do të përfshinte mbi gjashtë dekada.
Veprat e tij përbëjnë sot një arkitekturë të qëndrueshme të albanologjisë moderne:
“Albanische Grammatik” (1988), një gramatikë e plotë e shqipes, bashkautor me Oda Buchholz, që mbetet referencë themelore.
“Das albanische Verbalsystem in der Sprache des Gjon Buzuku” (2004), një analizë e hollësishme mbi shqipen e shekullit XVI, që na afron me gjuhën e Buzukut dhe fillesat e shkrimit shqip.
“Formimi i shumësit të gjuhës shqipe” (2010), një monografi e pashembullt për këtë temë, dëshmi e ngulmimit dhe saktësisë së tij shkencore.
“Gramatika e krahasuar e gjuhëve të Ballkanit” (2018), një vepër madhore që e vendos shqipen në dialog me gjuhët e tjera të rajonit dhe i jep ballkanologjisë një dimension të ri.
Ky korpus veprash nuk është thjesht rezultat i kërkimeve, por i një dashurie të thellë për gjuhën shqipe, e cila për Fiedler-in nuk ishte një objekt i ftohtë studimi, por një organizëm i gjallë.
Përkthyes i urave kulturore
Merita e Prof. Fiedler nuk kufizohet vetëm te studimet gjuhësore. Ai solli letërsinë shqipe në gjuhën gjermane, duke e bërë Shqipërinë të dëgjohet në Europë. Përkthimi i “Gjeneralit të ushtrisë së vdekur” të Ismail Kadaresë, si dhe poezitë e Martin Camajt dhe Ali Podrimjes, janë gurë kilometrikë në njohjen e letërsisë shqipe nga lexuesi gjerman. Kështu, Fiedler nuk ishte vetëm albanolog, por edhe ambasador i kulturës shqiptare.
Mësues dhe udhërrëfyes
Si profesor, Fiedler nuk përçoi vetëm dije, por edhe frymë. Në Universitetin Ludwig Maximilian të Mynihut (1989–1998), ku pasoi Martin Camajn, ai mbajti gjallë traditën e albanologjisë gjermane. Në Universitetin e Jenës, ku ligjëroi deri në vitin 2018, ai formoi breza studentësh që sot e mbajnë gjallë trashëgiminë e tij. Drejtimi i sektorit të ballkanologjisë në Institutin Qendror të Gjuhësisë në Berlin për dy dekada e vendosi atë në qendër të një rrjeti shkencor që e shtriu ndikimin e tij në gjithë Europën.
Njeriu dhe kujtimi
Të gjithë ata që e njohën e përshkruajnë me të njëjtin ton: një njeri i thjeshtë, i urtë, i dashur, larg mendjemadhësisë akademike, i afërt me studentët dhe me kolegët, i gatshëm gjithmonë për të ndihmuar dhe për të dhënë nga dija e tij. Ky kombinim i madhështisë shkencore dhe thjeshtësisë njerëzore është ndoshta pjesa më e çmuar e trashëgimisë së tij.
Institucionet shqiptare e nderuan si anëtar të jashtëm të Akademisë së Shkencave dhe Arteve të Kosovës (1991) dhe të Akademisë së Shkencave të Shqipërisë (2006), por nderimi më i madh erdhi nga vetë shqiptarët, që e panë tek ai një mik të vërtetë dhe një përfaqësues dinjitoz në botën akademike.
Një trashëgimi që nuk shuhet
Sot, në përvjetorin e gjashtë të ndarjes së tij nga jeta, ne nuk kujtojmë vetëm një studiues, por një njeri që e deshi Shqipërinë me gjithë zemër. Thesari i veprës së tij nuk njeh mort: ai rron në librat e tij, në studentët që frymëzoi, në përkthimet që i dhanë zë letërsisë shqiptare, në urat që ndërtoi mes dy kulturave.
Prof. Wilfried Fiedler mbetet një shembull se si një jetë e tërë, e vendosur në shërbim të dijes, kulturës dhe së bukurës, kthehet në pjesë të pavdekshme të kujtesës. Ai nuk i përkiste vetëm akademisë gjermane, por gjithë shqiptarëve, të cilët nëpërmjet tij gjetën një dëshmitar të përkushtuar të vlerave të tyre.
Në çdo fjalë të shkruar, në çdo përkthim, në çdo student të tij, ai vazhdon të jetojë si një misionar i albanologjisë, një udhëtar i përjetshëm i gjuhës shqipe, një mik i pavdekshëm i Shqipërisë.
