Nga Albert Vataj
Një nga rrallësit e çmuar dokumentarë që na sjellë imazhin e Atë Gjergj Fishtës, Homerit të Shqipërisë, është një material filmik ku ai shfaqet duke dalë nga godina e sapoinuguruar e Bashkisë së Tiranës, në vitet ’30. Në këtë pamje, Fishta ecën i ngadalshëm, duke mbajtur një shkop dhe duke çaluar, një dëshmi vizuale që flet për një histori më të thellë që i mbetet pas.
Ky shikim i thjeshtë, por plot domethënie, na udhëheq drejt ngjarjes së rëndësishme që i solli poetit një dëmtim të rëndë fizik: inaugurimi i Fabrikës së Çimentos në Shkodër, një projekt i madh industrial i kohës, i quajtur Portland Cemento Shkodra, i cili u inaugurua me një ceremoni madhështore më 24 prill 1930.
Fabrika, vendosur në skajin e malit Taraboshi, buzë lumit Buna pranë bashkimit me Drinin, ishte një investim i rëndësishëm, një gur themeli i zhvillimit ekonomik të qytetit dhe të Shqipërisë në përgjithësi. Kapitali i saj vinte nga tregtarë dhe industrialistë vendas, ndër ta industrialisti Fasli Ademi, i cili investoi 100 mijë franga ari në këtë sipërmarrje.
Në këtë ditë solemne të inaugurimit, e cila mbajti humor dhe buzëqeshje, siç dëshmohet nga anegdota me pyetjen ironike të një prej aksionerëve se ku do të transferohej fabrika kur mbaronte mali Taraboshi, duke shkaktuar të qeshura e lot gëzimi në mes të të pranishmëve –, mori pjesë edhe Atë Gjergj Fishta, i cili mbajti një fjalë përshëndetëse plot emocion dhe krenari.
Por gjatë vizitës në ambientet e brendshme të fabrikës ndodhi një incident serioz. Një nga makineritë e mëdha kapi valadonin e Atë Fishtës dhe e lëndoi rëndë, duke rrezikuar jetën e tij. Ky aksident, i cili mund të kishte përfunduar tragjikisht, la pasoja të dukshme në shëndetin e poetit dhe klerikut të madh, duke e detyruar të ecte i çaluar dhe i ndihmuar me shkop, siç dëshmohet edhe në materialin filmik nga Tirana.
Në banketin pas ceremonisë, ku ishin të pranishëm figura të njohura të kohës, mes tyre edhe bejtaxhiu i famshëm Hetoja i Molla Sylos, Fishta, me shpirtin e tij të madh dhe humorin karakteristik, përpiqej të lehtësonte atmosferën dhe të largonte hidhërimin nga aksidenti me një bejte ironike:
“Ti me vjersha je i parë,
shpirtin tonë na amelson!
Humori yt s’paguhet me ar,
as peshohet me kandar!..”
Hetoja iu përgjigj me shpirt dhe respekt:
“Për ty soj të shkon urtija.
Babë e gjysh i ke pasë me namë.
Sido të sillet Shqypnija,
vendin tand s’ka kush me e xhanë!..”
Por dëmtimi i këmbës së djathtë nuk u shërua plotësisht dhe shenjat e tij shoqëruan Atë Fishtën deri në ditën kur ai ndërroi jetë më 30 dhjetor 1940.
Në këtë periudhë reflektimi mbi veten dhe fatin e tij, Fishta lëshoi edhe vargjet e njohura që janë bërë proverbiale për lidhjen e thellë midis origjinës, identitetit dhe kufizimeve sociale:
“Katundar more burre,
Në nderrosh shtatë lekurë,
Qytetar s’bahesh kurrë.”
Me një ironinë e tij të thellë, Fishta shpreh këtu një mësim të përjetshëm: pavarësisht transformimeve që mund të pësojmë, thelbi ynë i brendshëm rrënjoset thellë në origjinën dhe traditat tona, dhe nuk mund të ndryshohet me thjeshtësi.
Një dokumentar filmik i rrallë, një varg i përjetshëm dhe një histori e paharrueshme, bashkohen për të përkujtuar figurën e një prej kolosëve më të mëdhenj të kulturës shqiptare dhe betejën e tij personale me fatin dhe kohën.
