Mark Aurelit, një perandor mes furtunave të historisë dhe lartësive të mendimit
Filozofia e Mark Aurelit mbetet një nga dritaret më të qarta nga ku mund të sodisim jo vetëm shpirtin e një sundimtari, por edhe mprehtësinë e një mendimtari që, mbi të gjitha, kërkoi të jetonte në përputhje me veten dhe me natyrën. Parimet stoike që ai përvetësoi dhe përpunoi, vazhdojnë edhe sot të frymëzojnë e të fuqizojnë këdo që kërkon një busull morale në një botë plot ndryshime e pasiguri.
Imagjinoni një njeri që udhëheq Perandorinë Romake – një botë e shtrirë nga Atlantiku në kufijtë e Persisë – ndërsa mbi të rëndojnë luftëra të pafundme, trazira politike, murtaja shkatërruese dhe intrigat e pushtetit. Për shumicën kjo do të ishte një barrë e padurueshme. Por Mark Aureli, i cili mbajti fronin nga viti 161 deri më 180 pas Krishtit, arriti të ruajë qetësinë dhe një gjykim të kthjellët, duke u mbështetur në filozofinë stoike për të përballuar çdo sfidë.
Ai nuk ishte vetëm një sundimtar i fuqishëm, por edhe një nga të ashtuquajturit “Pesë Perandorët e Mirë” – një figurë që e pa pushtetin jo si privilegj personal, por si përgjegjësi ndaj të tjerëve.
Lindur në vitin 121 pas Krishtit, Mark Aureli u rrit në një familje aristokratike, por zemra e tij nuk u magjeps kurrë nga luksi. Që në moshë të hershme, nën udhëzimin e mësuesve të shquar si Junius Rusticus dhe Apollonius i Kalcedonit, ai u zhyt në filozofinë stoike. Kjo shkollë mendimi e mësoi të gjente ekuilibrin e brendshëm, të ushtronte racionalitet dhe të pranonte fatin pa rezistencë të kotë.
Shumë nga mendimet e tij janë përmbledhur në veprën “Meditime” – një seri shënimesh personale të shkruara kryesisht gjatë fushatave ushtarake. Ato nuk u konceptuan kurrë për botim; ishin një ditar i brendshëm, një mjet për të mbajtur gjallë idealet stoike mes realitetit të përgjakshëm të betejave dhe intrigave të pushtetit.
Në dymbëdhjetë librat e saj, “Meditime” përmbledh reflektime mbi natyrën e universit, kufijtë e kontrollit tonë, rëndësinë e virtytit dhe të integritetit. Pikërisht kjo natyrë intime dhe e sinqertë e bën veprën kaq universale.
Në zemër të filozofisë së Mark Aurelit qëndron një parim i thjeshtë dhe i thellë:
Ne nuk mund të kontrollojmë gjithçka që na ndodh, por mund të kontrollojmë gjithmonë mënyrën si reagojmë.
Për të, arsyeja ishte mjeti më i fuqishëm për të kuptuar botën dhe për të jetuar në përputhje me të. Virtyti – drejtësia, mençuria, maturia, guximi – ishte qëllimi më i lartë që ia vlente të ndiqje. Pranimi i rendit natyror dhe i kalueshmërisë së jetës nuk nënkuptonte dorëheqje, por një qasje aktive ndaj jetës: të bësh më të mirën në rrethanat që të jepen, pa u mbytur nga gjërat që nuk janë në duart e tua.
Ai i rikujtonte shpesh vetes: “Nëse je i tronditur nga ndonjë gjë e jashtme, dhimbja nuk vjen prej saj, por prej gjykimit tënd mbi të. Dhe ti e ke fuqinë ta fshish atë gjykim.”
Në botën moderne, ku ritmi i shpejtë i jetës, krizat globale dhe pasiguritë personale na lënë shpesh të mbingarkuar, mësimet e Mark Aurelit janë më të vlefshme se kurrë. Stoicizmi i tij na ndihmon të zhvendosim fokusin nga ajo që nuk kontrollojmë, tek ajo që kontrollojmë: mendimet, qëndrimet, zgjedhjet tona. Ky parim gjen jehonë të drejtpërdrejtë në qasjet moderne psikologjike, si terapia konjitive-sjellore, e cila mëson se duke ndryshuar mënyrën se si mendojmë, mund të ndryshojmë mënyrën se si ndjehemi dhe veprojmë.
Ajo që e bën filozofinë e Mark Aurelit të pavdekshme nuk është vetëm thellësia e mendimeve të tij, por fakti që ato u shkruan nga një njeri që mbante në duar fatet e botës, e megjithatë kërkonte përditë qetësi dhe drejtësi në shpirtin e vet.
“Meditime” nuk është thjesht një libër filozofie; është një pasqyrë në shpirtin e një njeriu që, pavarësisht pushtetit dhe përgjegjësisë së tij të jashtëzakonshme, luftoi të jetonte me përulësi, integritet dhe ekuilibër.
Le të përpiqemi, ashtu si Mark Aureli, të përqafojmë ndryshimin, të kultivojmë arsyen dhe të përmbushim detyrat tona me guxim e hir. Në këtë përpjekje, gjejmë jo vetëm një jetë më të ekuilibruar, por edhe një kuptim më të thellë të vetes dhe të botës.
TE THJESHTA DHE TE THELLA
“Shikoni prapa në të kaluarën, me perandoritë e saj në ndryshim që u ngritën dhe ranë, dhe mund të parashikoni edhe të ardhmen.”
“Kur zgjohesh në mëngjes, mendo për privilegjin e çmuar që është të jesh gjallë.”
“Lumturia e jetës suaj varet nga cilësia e mendimeve tuaja.”
“Mbani mend se shumë pak gjëra nevojiten për të pasur një jetë të lumtur; gjithçka varet nga ju, nga mënyra juaj e të menduarit.”
“Nuk është vdekja ajo nga e cila duhet të ketë frikë njeriu, por duhet të ketë frikë të mos fillojë kurrë të jetojë.”
“Vdekja na buzëqesh të gjithëve, por e tëra çfarë mund të bëjë një njeri është të na buzëqeshë përsëri.”
“Shiko brenda. Brenda është burimi i së mirës dhe ai do të shpërthejë gjithmonë, nëse do të gërmosh ndonjëherë.”
“Zgjidh të mos lëndohesh, dhe nuk do të ndihesh i lënduar. Mos u ndiej i lënduar, dhe nuk ke qenë kurrë i lënduar.”
“Pengesa ndaj veprimit nxit veprimin. Ajo që pengon bëhet rruga.”
“Çdo gjë që dëgjojmë është një opinion, jo një fakt. Çdo gjë që shohim është një perspektivë, jo e vërteta.”
“Qëllimi i jetës nuk është të jesh në anën e shumicës, por të shmangësh gjetjen e vetes në radhët e të çmendurve.”
“Hakmarrja më e mirë është të jesh ndryshe nga ai që kreu padrejtësinë.”
“Mos e lejo kurrë të ardhmen të të shqetësojë. Do ta përballosh atë, nëse do të duhet, me të njëjtat armë të arsyes që sot të armatosin kundër të tashmes.”
“Mos humb kohë duke debatuar se si duhet të jetë një njeri i mirë. Bëhu edhe ti.”
“Prano gjërat me të cilat të lidh fati dhe duaji njerëzit me të cilët të bashkon, por bëje këtë me gjithë zemër.”
“Nëse nuk është e drejtë, mos e bëj; nëse nuk është e vërtetë, mos e thuaj.”
