Albert Vataj
Françesko Petrarka, një nga figurat më të ndritura të mendimit evropian, njihet si “Babai i Humanizmit” dhe një prej pararendësve kryesorë të Rilindjes. Ai ishte poet, studiues i pasionuar i klasikëve dhe një njeri që, përmes dashurisë së tij për dijen dhe artin, ndërtoi një urë mes Mesjetës dhe epokës moderne. Jeta dhe vepra e tij mbeten një dëshmi e fuqisë së fjalës dhe e fuqisë së njeriut për të ringjallur të kaluarën në emër të një të ardhmeje më të ndritur.
Më 20 korrik 1304, në qytetin toskan të Arezzos, lindi një prej figurave më ndriçuese të historisë së letërsisë dhe mendimit evropian, Françesko Petrarka. Fëmijëria e tij u formësua në një kohë lëvizjesh të mëdha shoqërore dhe shpirtërore, kur familja e tij, për arsye politike, u transferua në Avignon të Francës, atëherë selia e papatit. Ishte pikërisht aty, mes koridoreve të një qyteti të mbushur me dijetarë, diplomatë dhe klerikë, ku Petrarka nisi të ushqehej me kulturën klasike dhe humaniste.
I ati, një noter me ndikim, dëshironte ta shihte të birin të bëhej jurist. Petrarka studioi drejtësi, por zemra e tij rrihte për diçka tjetër, për librat e Greqisë së lashtë dhe Romës antike, për poetët dhe filozofët që i jepnin frymë shekujve të harruar. Pas vdekjes së të atit në vitin 1326, ai e braktisi ligjin dhe iu përkushtua me zjarr studimeve klasike.
Petrarka, duke u bërë klerik, fitoi jo vetëm të ardhura për një jetë modeste por edhe një status që i hapi dyert e shumë qendrave kulturore. Udhëtimet e tij si i dërguar diplomatik i Kishës u kthyen në ekspedita intelektuale: kudo që shkonte, kërkonte dorëshkrime të humbura, autorë të harruar, fragmente të lashtësisë. Falë tij, shumë tekste të çmuara të autorëve romakë, si Ciceroni apo Seneka, u shpëtuan nga harresa.
Koleksioni i tij i pasur dorëshkrimesh iu la më vonë trashëgim qytetit të Venecias, në këmbim të një shtëpie ku mund të tërhiqej gjatë periudhave të vështira të murtajës. Ky gjest tregon qartazi vizionin e tij për trashëgiminë intelektuale, librat nuk ishin vetëm për të, por për gjithë njerëzimin.
Petrarka konsiderohet “Babai i Humanizmit”, sepse filozofia e tij vendosi njeriun, mendimin dhe dinjitetin njerëzor në qendër të gjithçkaje. Në një kohë kur Mesjeta ende rëndonte mbi Europën, ai nisi të predikojë se njeriu, përmes dijes dhe studimit të modeleve të së kaluarës, mund të arrijë përsëri majat e virtytit dhe arritjeve të lashta.
Ai vetë shkruante se jetonte “mes stuhive të ndryshme dhe konfuze”, por besonte në një rilindje të shpirtit njerëzor. Ky besim ishte fara që do të çelte në epokën që sot e njohim si Rilindja.
Pas humbjes së nënës së tij, Petrarka nisi të shkruante poezi, fillimisht si një rrëfim dhimbjeje, më pas si një art i vërtetë. Por ajo që e bëri të pavdekshëm ishte dashuria e tij e idealizuar për Laurën – një grua që e pa për herë të parë në një kishë të Avignonit më 6 prill 1327 dhe që mbeti muzë e tij përjetë, edhe pse dashuria e tij nuk u përmbush kurrë.
Nga kjo dashuri lindi “Il Canzoniere” (ose Rime Sparse), një përmbledhje me 366 poezi popullore, ndër të cilat 317 sonete, ku dashuria, devocioni dhe eleganca shprehen me një finesë që mbetet e papërsëritshme. Kur Laura vdiq gjatë Vdekjes së Zezë në vitin 1348, Petrarka vazhdoi ta thurte me fjalë, duke e kthyer në simbolin e dashurisë së përjetshme.
Në vitin 1341, Petrarka u kurorëzua “Poet Laureat i Romës”, një nder që e shihte si kurorëzimin e dashurisë së tij për letërsinë klasike dhe krijimtarinë personale.
Megjithëse ai vetë e vlerësonte më shumë poemën e tij epike në latinisht, Afrika, ishte pikërisht gjuha popullore e soneteve dhe këngëve të tij ajo që ndikoi thellë në zhvillimin e gjuhës moderne italiane, përkrah veprave të Dante Alighierit dhe Giovanni Boccaccio-s.
Petrarka ndërroi jetë më 19 korrik 1374, në mbrëmjen para ditëlindjes së tij të 70-të, në Arquà pranë Padovës, ndërsa po punonte në studion e tij. Ai u gjet i qetë mëngjesin tjetër, duke lënë pas një trashëgimi që ndryshoi përgjithmonë mënyrën se si njerëzit mendonin për të kaluarën dhe për të ardhmen.
Falë Petrarkës, bota europiane rifitoi një pjesë të madhe të trashëgimisë së saj klasike. Ai nuk ishte thjesht një poet, por një njeri që ndërtoi një urë të madhe mes botës antike dhe asaj moderne, duke ndezur një dritë që vazhdon të ndriçojë mendimin, artin dhe kulturën edhe sot.
Në tërë historinë e letërsisë dhe ideve, Petrarka qëndron si dëshmitar se një shpirt i pasionuar mund të ndryshojë epokat dhe të rikthejë lavdinë e harresës në një përjetësi të re.
