Nga Albert Vataj
Tabloja e dorëzimit të kalasë së Moresë, nxjerr në pah nënshtrimin e turqve, të cilët përcillen nëpërmjet kësaj tabloje, duke ju bindur autoritetit ushtarak francez, dhe suliotëve, siç thuhet apo arvanitasve, të cilët shfaqin një zemërim ndaj tyre, ndërkohë që janë të armatosur dhe nga momenti në moment mund të konfrontohen.
Piktori përveç ushtarëve; atyre që detyrojnë turqit e mundur të dorëzohen dhe atyre që mbajnë suliotët të mos përfshihen në përplasje, vendos në qendër të tablosë triumfalisht gjeneralin francez, Nicolas-Joseph Maison, i cili meri dorëzimin e Kalasë së Moresë. Ky ishte veprimi i fundit i ekspeditës së Moresë, një ekspeditë franceze gjatë luftës për pavarësinë greke që çliroi Peloponezin nga Ibrahim Pasha dhe trupat e tij osmano-egjiptiane.
Suliotët i përcjell piktori në këtë tablo, si një dëshmi e një armiqësie të ashpër, e cila i ka rrënjët thellë në historinë e Moresë, vrasjet, dhunimet, plaçkitjet dhe dëbimet, gjithashtu si një shprehje e reagimit ndaj gjithë atyre mizorive që rëndojnë mbi fatin e tyre të keq gjatë sundimit osman.
Ata janë në këtë pikturë, të tërbuar dhe gati të përfshihen në zjarrin e një urrejtje me rrënjë në gjak dhe varre, lot dhe dhimbje, por pala franceze në rolin e paqeruajtësit, nuk lejon të përshkallëzojë situata, si mbyllje e një kapitulli të së shkuarës.
Tabloja paraqet në sfond kalanë nga ku del ende tym, dhe formacione ushtarësh francezë, ku dallohen shkëlqimi i bajonetave. Dinamika e kapitullimit përcillet nga Jean-Charles Langlois, jo vetëm nga turqit e dorëzuar dhe të frikësuar për vdekje, nga flamuri që shtrihet përdhe, por dhe armët që paralajmërojnë mbylljen e një etape të rëndësishme të revolucionit për pavarësi të Greqisë.
Megjithëse evakuimi i Peloponezit përfundoi në tetor 1828, korpusi francez nuk u tërhoq menjëherë. Synimi i guvernatorit I. Kapodistrias ishte pjesëmarrja e ushtrisë së gjeneralit Maison në çlirimin e Greqisë Perëndimore dhe Evias, qëllim që ishte në përputhje me udhëzimet e ministrit francez të luftës për Maison.
Sipas mendimtarëve dhe historianëve pas pushtimit osmanë nga Morea fillon vala e shpërnguljes së shqiptarëve në drejtim të jugut të Italisë, ku themeluan kolonit e tyre arbëreshe. Po ashtu kjo kohë merret edhe si kohë e krijimit dhe popullarizimit të këngës së njohur e të riprodhuar edhe në ditët tona “Moj e bukura More”.
Pas pavarësimit të Greqisë, më 1822, finalizohet rikonfigurimi administrativ i territorit dhe njëherazi emërtimi i njësive sipas pagëzimeve të vjetra antike. Për hapësirën e përafërt të Moresë kthehet emri antik Peloponez.
Diku nga mesi i shekullit të 17-të, siç dëshmohet nga udhëtari Evlija Çelebiu, Morea u bë qendra e një ejaleti të veçantë, me kryeqytet Patra (Ballibadra). Venedikasit pushtuan të gjithë gadishullin gjatë Luftës së Moresë (1684–1699), duke themeluar “Mbretërinë e Moresë” (It. Regno di Morea) për të sunduar vendin. Sundimi venedikas zgjati deri në ripushtimin osman më 1715.
U rithemelua Ejaleti i Moresë, i kryesuar nga Mora valesi, i cili deri në vitin 1780 ishte pasha i rangut të parë dhe mbante titullin vezir. Pas vitit 1780 dhe deri në Luftën e Pavarësisë së Greqisë, provinca drejtohej nga një muhassil. Pashai i Moresë u ndihmua nga një sërë zyrtarësh vartës, duke përfshirë një përkthyes të krishterë (dragoman), i cili ishte zyrtari i lartë i krishterë i krahinës. Kryeqyteti ishte fillimisht në Nauplia, por pas 1786 në Tripolica.
Të krishterët moreote u ngritën kundër osmanëve me ndihmën ruse gjatë të ashtuquajturës “Kryengritja e Orlovit” të vitit 1770, por ajo u shtyp me shpejtësi dhe brutalisht. Si rezultat, numri i përgjithshëm i popullsisë u zvogëlua gjatë kësaj kohe, ndërsa përqindja e elementit mysliman në të u rrit. Megjithatë, privilegjet e dhëna popullatës ortodokse me Traktatin e Küçük Kaynarca, veçanërisht e drejta për të tregtuar nën flamurin rus, çuan në një lulëzim të konsiderueshëm ekonomik të grekëve vendas, e cila, së bashku me rritjen e kontakteve kulturore me Evropën Perëndimore (Iluminizmi modern grek) dhe idealet frymëzuese të Revolucionit Francez, hodhën themelet për Luftën e Pavarësisë Greke.
Tabloja “Dorëzimi i kalasë së Moresë gjeneralit francez Nicolas Joseph Maison” rreket të pasqyrojë një mënyrë ekstrakt atë periudhë të ndryshimeve që solli Luftës së Pavarësisë Greke ku një rol përcaktues padyshim që luajtën arvanitasit, ushtarët me fustanella.
