Nga Albert Vataj
Tabloja “Le Sommeil” (Gjumi) nga Gustave Courbet, pikturuar në vitin 1866, është një nga veprat më të guximshme dhe erotike të shekullit të XIX, e cila përfaqëson në mënyrë të drejtpërdrejtë dashurinë lezbike, një temë që ishte jashtëzakonisht tabu për kohën e vet.
Në një dhomë ku heshtja ka formën e pasionit të shuar, ku drita nuk bie për të ndriçuar, por për të përkëdhelur lëkurën, dy trupa femrash flenë të përqafuara si dy valë që janë takuar pas një përplasjeje të gjatë me vetminë. Gustave Courbet, “arkitekti i mishit”, nuk na sjell një akt erotik për ta shitur si provokim, por një manifest të butësisë subversive që i kundërvihet moralit puritan me armët e së bukurës.
Në këtë shtrat, ku perlat janë rrëzuar sikur koha të kishte hequr qafe zbukurimet dhe vetëfrenimin, çdo linjë ledhatare trupi, çdo trajtë ngasëse e hirit të krijimit, është një lutje pa fjalë, një psalm sensual që nuk i drejtohet Perëndisë, por dashurisë së paemër dhe trupit të amshuar. Këto gra nuk janë “modele”, nuk janë “objekte”. Ato janë prania e njëra-tjetrës, jo si kundraforma të mashkullit, por si e vetmja vendbanim ku një shpirt mund të prehet me gjithë lakuriqësinë e tij.
Në një dhomë të mbyllur ku heshtja nuk është bosh, por puls i një intimiteti të jetuar deri në palcë, dy gra prehen në gjirin e njëra-tjetrës, të zhveshura jo për syrin e tjetrit, por për të qenë të gjitha vetvetja. “Le Sommeil” (Gjumi), pikturuar nga Gustave Courbet në vitin 1866, nuk është një akt erotik i stërpërsëritur, por një ikonë e ndaluar e dashurisë së lejueshme vetëm në ëndërr, një realitet i fshehur në subkoshiencën e një shoqërie që e dënonte të bukurën sapo ajo fliste me zërin e trupit, dhe pulset e ndijimeve.
Tabloja, sot është pjesë e koleksionit të Petit Palais në Paris. Ajo është një dëshmi e rrallë e artit që guxon të zbulojë të vërtetën jo për ta tronditur, por për ta pranuar. Courbet, me guximin e tij të pamëshirshëm dhe ndjeshmërinë e një besimtari të trupit, sjell jo thjesht sensualitetin e dy grave, por një formë të re të përshpirtjes njerëzore, ku konturet e mishit janë të shenjta, dhe gjumi, një liturgji e qetësisë pas stuhisë së dëshirës.
Kritikja amerikane Camille Paglia e ka përshkruar artin e Courbet si “shpërthim i natyrës brenda kornizave të kulturës.” Kjo tablo është pikërisht ai moment ku natyra nuk frenohet, por kompozohet duke marrë një trajtë të shpirtshme melodike. Trupat e grave përthuren në një formë ciklike, pothuaj mitologjike, si dy yje të tërhequr nga graviteti i ndërsjellë, në një përqafim që shkon përtej mishit, drejt shpirtit që ndien përmes lëkurës.
Në sfond, një vazo me lule të ngjeshura që burojnë nga një tokë imagjinare, qëndron si një kujtesë dekorative e ndjenjës që sapo është shprehur me trup, jo me fjalë. Perlat e hedhura mbi çarçafë janë simbolikë e një ndjeshmërie që ka braktisur rregullin dhe ka përqafuar spontanitetin. Në këtë shtrat, gjithçka është prekje, dhe çdo prekje është një e vërtetë që nuk kërkon përkthim në moral.
Courbet, i denjë për të quajtur vetveten “piktor i realitetit të vërtetë”, këtu i ofron artit jo thjesht një subjekt skandaloz, por një mënyrë të të shikuarit që e çliron trupin nga faji dhe dashurinë nga sanksioni. Kjo vepër, e mbajtur për dekada në koleksione private, e ndaluar për syrin publik, ishte shumë e sinqertë për hipokrizinë e shekullit XIX, dhe shumë e pastër për t’u cilësuar “pornografi”.
Në një prej leximeve të tij më të njohura, Georges Bataille do të shkruante: “E vërteta e dëshirës është se ajo e tejkalon vetveten.” Dhe Le Sommeil nuk është dëshirë që ndalon në përmbushje, por dëshirë që transformohet në paqe, në gjumë, në frymëmarrje të njëtrajtshme, sikur dashuria të mos ishte akt, por një ndjesi e përhershme e bashkëekzistencës.
E ndërsa këto dy gra flenë, bota e jashtme, ajo që i dënonte, vështrohet përmes syrit të piktorit, të kthyer tani në dëshmitar të një të vërtete të butë, të heshtur dhe të patjetërsueshme. Nuk ka dashuri të ndaluar, ka vetëm dashuri të papranuar. Dhe arti është vendi ku ajo, më në fund, merr trup.
“Le Sommeil” është një pikturë që nuk e shikon aktin për ta zbuluar, por për ta mbrojtur nga përdhosja e keqkuptimit dhe linçimit, të asokohjes dhe të tashmërisë. E gjitha është një përkëdhelje vizuale, dora që rrëshqet mbi ijet e tjetrit, flokët që mbështillen si një aureolë rreth gjoksit, qetësia që s’është më heshtje por një stinë intime, një interval ku bota nuk kërkon të hyjë. Në këtë qetësi s’ka më as faj, as mëkat, as moral, por vetëm një formë ekzistence ku dashuria është e pavarur nga gjinia dhe gjykimi.
Courbet mitizon realen, e bën ikonë të një të vërtete që ka frymuar gjithmonë fshehurazi në gjuhën e trupit, por që vetëm arti guxoi ta thërriste me emër. Dhe ai emër është: pranim.
Kjo vepër nuk kërkon të shpjegojë dashurinë, as të tregojë se çfarë është ajo. Ajo e rrit dashurinë si trup, jo si ide. Na kujton se edhe në gjumë, njeriu është më shumë i zgjuar kur fle në krah të dikujt që e ka zgjedhur pa kushte dhe sfidues në një botë që gjithnjë do të ketë mosdakordësim dhe refuzim, keqkuptim dhe keqinterpretim.
Gjithsesi “Le Sommeil”, ishte, është dhe do të jetë një akt guximi i artit që sfidon kufizimet dhe tenton të gjejë përafri njëmendësimi me nevojën për të qënë të shpërblyer nga magjepsja e dashurisë.
