Albert Vataj
Në terrin e epokave parahistorike, përpara se fjala të artikulohej dhe përpara se pena të shkruante, njeriu i neolitit i fali tokës një figurë prej dheu: trupin e gruas. Ky torso femëror nga Otzaki Magoula në Greqinë neolitike (7000–2700 p.e.s.) nuk është thjesht një objekt arkeologjik, është një arketip, një gjurmë e mitit në baltë. Ai s’ka sy, duar apo këmbë, por ka barkun, kërthizën dhe pubisin. Janë këto tre pikëqëndra që përmbajnë gjithçka që është grua: jetë, tokë, ringjizje.
Carl Jung, në punimet e tij mbi arketipat, do ta quante këtë figurë shprehje të “Arketipit të Madres Hyjnore”, një imazh i lindur nga pavetëdija kolektive, që në çdo kohë shfaqet për të përfaqësuar ciklin e jetës, pjellorinë, dhe ripërtëritjen.
Kjo figurë nuk është një trup që tundon, por një trup që dëshmon, është barku që përkufizon fillimin, është hyjnesha që mishëron të gjithë botën femërore pa zbukurime.
Mircea Eliade, në analizën e mitologjisë neolitike, theksonte se “toka dhe gruaja janë të pandashme, të dyja krijojnë dhe të dyja presin.” Kjo figurë është tokë në trajtë njeriu. Pjelloria e saj nuk është sensualitet, por sakralitet. Çarja e pubisit nuk është thjesht fizikalitet, është portë, është mister, është kalim. E skalitur në baltë, ajo ruan kodin më të hershëm të jetës, përpara se ky kod të shtypet nga shoqëritë patriarkale.
Erich Neumann, në veprën The Great Mother, vëren se figurat arkaike femërore janë forma të paraqitjes së “Eternës Femërore”, një energji krijuese që nuk i përket as historisë dhe as individit, por strukturës arketipale të vetë qenies. Ky trup është një fjalor i heshtur i mitit, trekëndëshi i thellë i pubisit flet për pasazhin, kërthiza është pika e lidhjes me universin, barku është dheu i brendshëm.
Figura që kemi përpara është gjysmë njeri e gjysmë simbol. Është jo trup i dëshirës, por trup i domethënies. Ajo nuk përfaqëson një grua, ajo është gruaja, në përmasën e saj mitike, gjithpërfshirëse, hyjnore. Në të nuk ka individualitet, por esencë. Është dëshmi e kohëve kur gruas i faleshin, dhe jo e kohëve kur ajo dënohej për vetë të qenit grua.
Kjo statujë na kujton se trupi i femrës është një tempull i harresës sonë kolektive, një kujtesë që duhet ringjallur, një kod që kërkon të deshifrohet me më shumë ndjeshmëri, me më shumë përulësi. Në një kohë kur estetikës i jepet më shumë rëndësi se qenies, kjo figurë është një protestë që vjen nga mijëvjeçarët, një dije që na mëson të shohim përtej formës, drejt së shenjtës që ajo mbart.
