Albert Vataj
Përfytyroni një hapësirë të thatë e të heshtur, ku era fërkon rërën si të donte të zgjonte kujtimet e lashtësisë. Aty, në zbehjen e kufirit mes tokës dhe kohës, shfaqet një trup i mbledhur në heshtjen e vet, i ruajtur jo nga dora e njeriut, por nga vetë përkujdesja e natyrës. Një figurë njerëzore e ngrirë në përqafim me dheun, jo si relike e vdekjes, por si një përkujtues i gjallë i një jete që ka qenë dhe një qytetërimi që ka folur me gjuhën e shenjave, të artit dhe të besimit, dhe përjetësisë që zgjohet për të dëshmuar caqet e kohës.
Në veriun e largët të Perusë, në një truall që tashmë frymon veç qetësi shkretëtire, u zbulua një mumje natyrale e një djali të popullit Chimu, një kulturë që lulëzoi si një enigmë midis detit dhe shkretëtirës, midis viteve 1200 dhe 1400 pas Krishtit. Ai nuk është më thjesht një trup, është një dëshmi që shpon errësirën e shekujve dhe flet me zë të pashprehur për një botë të humbur, një zë që thërret nga thellësia e kohës dhe moshës, ngaku vijnë pëshpërima të dritshme jete të blatuar në gjithmonshmëri.
Mumja u gjet e mbështjellë me përkushtim, në pozicionin e fetusit, si të kërkonte kthimin tek fillimi, tek barku i tokës që i dha jetë. Gjymtyrët e lidhura me kujdes, tekstilet e pambukut dhe leshit që e mbulojnë si një mantel të përjetësisë, dhe objektet që e rrethojnë, të gjitha flasin për një dashuri të thellë, për një ceremoni të heshtur që nuk ishte vetëm përkujtim, por një akt i shenjtë kalimi. Çdo detaj është një fije e padukshme që na lidh me botëkuptimin e Chimu-ve, një popull që shihte vdekjen jo si fund, por si kthesë, si hyrje në një rreth tjetër të ekzistencës.
Në këtë zbulim nuk ka vetëm antropologji. Ka poezi. Ka një intimitet të rrallë me një kulturë që nuk na kërkon të flasim për të me terma shkencorë, por të ndjejmë frymën e saj në heshtje. Objektet e varrit, ndoshta mjete, ndoshta simbole, ndoshta shpresa, nuk janë thjesht “artefakte”; ato janë fjalë të pathëna, dëshmi e përpjekjes njerëzore për të kuptuar të përtejmen. A ishin për të ndihmuar të ndjerin në botën e mëposhtme? A ishin për të mbajtur gjallë kujtimin e tij në mesin e të gjallëve? Apo ishin një mënyrë për të ndërtuar urën midis botëve?
Në këtë trup të heshtur ruhet një mister i përjetshëm, jo për t’u zgjidhur, por për t’u ndjerë. Chimu-të nuk ndërtuan vetëm qytete, por edhe mite, rituale, mënyra për të dialoguar me të padukshmen. Dhe kjo mumje, e mbështjellë në tekstile, e përkulur në gjirin e dheut, është si një dorëshkrim i fshehur, një lutje që ka mbetur pezull në ajrin e thatë të Perusë.
Ajo na sfidon jo vetëm të admirojmë atë që ka mbetur, por të rimendojmë edhe marrëdhënien tonë me jetën, me vdekjen, me kujtesën. Sepse ndoshta, më shumë se gjithçka tjetër, ajo që gjejmë aty është pyetja që njeriu ka bërë gjithmonë: Çfarë mbetet nga ne, kur zëri ynë hesht, dhe gjurma jonë mbulohet nga koha?
Në këtë pikë, mumja Chimu nuk është më një objekt i së kaluarës, është një pasqyrë. Dhe në atë pasqyrë, shohim vetveten, mëtojmë tashmërinë e një zgjimi që vjen për të nënshkruar përjetësinë.
