Albert Vataj
Dostojevski e sheh njeriun si një qenie që bart në vetvete një betejë të përhershme midis dëshirës për dashuri dhe frikës nga ajo. Ai nuk e idealizon dashurinë; përkundrazi, e zhvesh nga iluzionet dhe e ballafaqon me natyrën e vet të dhimbshme. Tek “Vëllezërit Karamazov”, dashuria nuk është thjesht ndjenjë – ajo është gjykim, është mundim, është një krisje ndërgjegjeje që vjen kur e jep dhe nuk merr asgjë.
Nuk është uria që e thyen njeriun. As varfëria, as vdekja. Është dashuria, ajo që dhurohet e nuk njihet, ajo që bërtet nga shpirti e merr për përgjigje vetëm heshtje. T’i japësh dikujt zemrën tënde të tërën dhe të mbetesh përballë një boshllëku pa emër, kjo është dhimbja më e madhe.
Brenda nesh gëlon një kontradiktë e frikshme, kërkojmë dashurinë, por e kemi frikë atë; e dëshirojmë praninë, por largohemi kur ajo afrohet; e adhurojmë tjetrin, por dyshojmë te ai. Kjo përplasje e brendshme na bën të mbërthehemi pas atyre që ikin dhe të harrojmë ata që qëndrojnë.
Çfarë absurditeti! Çfarë trishtimi i përmbajtur brenda qenies njerëzore!
Pyes veten, shkruan Fjodor Dostojevski ne vepren, “Vëllezërit Karamazov”: A është dashuria një provë e forcës sonë? Apo është rrëfimi më i thellë i dobësisë sonë njerëzore? Dhe, më tej: A është vetmia, ajo nga e cila ikim, veçse pasoja e natyrshme e një dashurie që nuk na është kthyer kurrë mbrapsht?
Në këto pyetje, Dostojevski vendos pasqyrën e shpirtit njerëzor. Ai nuk na jep përgjigje të lehta, por na fton të dëgjojmë atë që heshtja na thotë.
Në këtë rrëfim të ndershëm dhe të zhveshur nga iluzionet, Fjodor Dostojevski vendos pasqyrën e shpirtit njerëzor. Ai nuk e përkëdhel njeriun me fjalë të ëmbla. Nuk e ngushëllon me shpresë të lehtë. Ai e zhyt atë në vetminë e tij, në dashurinë e tij të papërmbushur, dhe e le të dëgjojë zërin që vjen nga heshtja.
“Dashuria në ëndërr është një gjë e lehtë; dashuria në jetën reale është një mrekulli e tmerrshme.”
— Aliosha Karamazov
Te “Vëllezërit Karamazov”, Dostojevski nuk portretizon dashurinë si një ndjenjë hyjnore pa dhimbje, por si një akt sakrifice dhe vetëdjegie. Personazhet e tij nuk vuajnë për shkak të mungesës së dashurisë, por për shkak të mungesës së kthimit të saj. Ata nuk e mohojnë dashurinë, por e përjetojnë si dënim. Edhe kur e japin, ajo kthehet në dhembje, dhe kur nuk e japin, ajo shndërrohet në mallkim.
Kjo është ajo që e bën Dostojevskin një psikanalist të shpirtit më të thellë se çdo tjetër: ai e di që dashuria nuk është strehë, është ballafaqim me më të pambrojturën pjesë të vetes.
“Njeriu ndonjëherë dëshiron me vetëdije diçka të dëmshme, të marrë, absurde, vetëm për të ruajtur lirinë e vet për të zgjedhur.”
— Njeriu i nëndheshëm
Në një kohë kur çdo emocion kalon nëpër filtra e pëlqime, kur pranitë janë virtuale dhe largësitë reale, heshtja përballë dashurisë së dhënë është bërë më e thellë. Njerëzit ndjekin ata që nuk u flasin dhe harrojnë ata që qëndrojnë. Në këtë kaos emocional, Dostojevski na paralajmëron: vetmia është çmimi i një dashurie të papërgjigjur.
Në këtë epokë të veshur me shkëlqimin e përkohshëm të lidhjeve të shpejta, ndoshta pikërisht një zemër e thyer na fton të qëndrojmë. Të reflektojmë. Të pyesim jo vetëm: “Pse nuk më don?” – por më shumë: “A munda ta do vërtet?”
Ndoshta dashuria është një lutje që nuk ka nevojë për përgjigje. Ndoshta vetmia është vetëm hija e dritës që japim pa kushte. Dhe ndoshta, siç thotë Dostojevski, vetëm përmes kësaj dhimbjeje ne bëhemi vërtet njerëzorë.
